OSBE/ODIHR publikoi raportin përfundimtar për zgjedhjet e 11 majit, duke evidentuar mjedis të polarizuar, gjuhë përçarëse në rrjetet sociale dhe raste intimidimi ndaj kandidatëve. Raporti thekson se administrata zgjedhore veproi në mënyrë transparente, por partia në pushtet përfitoi nga përdorimi i gjerë i burimeve administrative, duke krijuar avantazh të padrejtë.
Votimi jashtë vendit u menaxhua mirë, por disa incidente frikësimi dhe mungesa e respektimit të procedurave u vunë re gjatë ditës së zgjedhjeve. Përqendrimi i pronësisë së mediave dhe dominimi i dy partive më të mëdha kufizoi informacionin për votuesit. Mekanizmi i ri për ndjekjen penale të krimeve zgjedhore është një hap pozitiv, por nevojitet ndjekje e mëtejshme.
Raporti përfshin rekomandime të qarta për reforma gjithëpërfshirëse, përfshirë depolitizimin e administratës zgjedhore, trajnimin e ekipeve të numërimit, edukimin e votuesve për votimin elektronik dhe ndalimin e keqpërdorimit të burimeve publike. Ai kërkon gjithashtu sanksione të shpejta ndaj shkeljeve dhe transparencë të plotë në shpenzimet e fushatës. Qëllimi është të sigurohet barazi në garë dhe zgjedhje demokratike të informuara.
PJESE NGA RAPORTI
Në deklaratën e gjetjeve dhe përfundimeve paraprake të publikuar më 12 maj 2025, IEOM-i arriti në përfundimin se zgjedhjet “ishin konkurruese dhe u zhvilluan në mënyrë profesionale, por u mbajtën në një mjedis shumë të polarizuar dhe pjesëmarrësit nuk gëzonin kushte të barabarta. Megjithatë, kandidatët në përgjithësi patën mundësi të bënin fushatë lirshëm, ndonëse disa raportuan për raste frikësimi. Administrata zgjedhore e menaxhoi procesin në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe transparente. Votimi jashtë vendit, i futur për herë të parë në këto zgjedhje, u menaxhua mirë, pavarësisht marrëveshjes së vonë politike dhe miratimit të kësaj mase, si dhe disa çështjeve organizative. Partia në pushtet përfitoi nga përdorimi i gjerë i burimeve administrative gjatë fushatës, duke krijuar një avantazh të padrejtë të pushtetit. Gjithashtu, pati numër të konsiderueshëm akuzash për presion mbi votuesit, veçanërisht mbi punonjësit publikë. Për më tepër, legjislacioni zgjedhor dhe interpretimi i ngushtë i tij nga administrata zgjedhore nuk penguan praktikat abuzive.
Përqendrimi i pronësisë së mediave, që minon pluralizmin e burimeve të lajmeve, së bashku me vetëcensurën mes gazetarëve dhe dominimin e mbulimit mediatik nga dy partitë më të mëdha, kufizuan mundësinë e votuesve për të bërë një zgjedhje të informuar. Përdorimi aktiv i rrjeteve sociale online nga pjesëmarrësit amplifikoi gjuhën përçarëse, ndërsa asnjë autoritet nuk ishte caktuar për të zbuluar përmbajtje manipuluese të dëmshme. Mekanizmi i ri i bashkërendimit ndërinstitucional për hetimin dhe ndjekjen penale të krimeve zgjedhore është një zhvillim pozitiv, por kërkohet ndjekje e mëtejshme për të adresuar shqetësimet e vazhdueshme për parregullsitë zgjedhore. Dita e zgjedhjeve ishte përgjithësisht e qetë dhe e organizuar mirë, por shpesh u vërejt mungesë respektimi i procedurave, dhe ajo u karakterizua nga disa incidente frikësimi dhe nxitjeje të votuesve, si dhe disa mangësi procedurale dhe transparence gjatë numërimit të votave.”
Korniza ligjore ofron një bazë të mjaftueshme për zhvillimin e zgjedhjeve demokratike, pavarësisht nevojës për një reformë gjithëpërfshirëse zgjedhore me konsultime publike gjithëpërfshirëse. Mangësitë dhe paqartësitë e evidentuara ulin qartësinë e kornizës ligjore dhe krijojnë pasiguri në zbatimin e saj si në frymë, ashtu edhe në praktikë. Ndërsa disa nga rekomandimet e ODIHR-it janë adresuar, shumica e rekomandimeve të kahershme, përfshirë ato që lidhen me përbërjen e komisioneve zgjedhore të niveleve më të ulëta, raportimin e ndërmjetëm të financimit të fushatës dhe dispozitat për të siguruar një mjedis mediatik të përshtatshëm — përfshirë heqjen e përgjegjësisë penale për shpifje — mbeten të paadresuara, duke treguar mungesë vullneti politik për reforma gjithëpërfshirëse.
Parlamenti zgjidhet përmes një sistemi zgjedhor të modifikuar që kombinon lista të mbyllura dhe preferenciale, i cili u fut përpara këtyre zgjedhjeve.
REKOMANDIME:
1. Për të adresuar rekomandimet e pazgjidhura të ODIHR-it, si dhe paqartësitë dhe mospërputhjet e ndryshme, kuadri ligjor zgjedhor duhet të reformohet në mënyrë gjithëpërfshirëse përmes një procesi konsultues gjithëpërfshirës shumë përpara zgjedhjeve të ardhshme, në përputhje me standardet dhe praktikat e mira ndërkombëtare.
2. Për të garantuar stabilitetin e administratës zgjedhore, duhet të merret në konsideratë depolitizimi i procedurës së emërimit të administratës zgjedhore në nivelet më të ulëta, si dhe kufizimi i zëvendësimeve arbitrare dhe në momentet e fundit të anëtarëve të komisioneve, në mënyrë që të sigurohet trajnim i duhur dhe në kohë për të gjithë anëtarët.
3. Për të forcuar kapacitetin dhe profesionalizmin e Ekipeve të Numërimit të Fletëve të Votimit, KQZ-ja duhet të zhvillojë seanca specifike trajnimi mbi procedurat e numërimit, të hartojë një kurrikulë trajnimi të standardizuar, që të përfshijë manuale dhe fletë informuese të kuptueshme për procesin e numërimit.
4. Përpjekjet për edukimin e votuesve mbi votimin elektronik (e-voting) duhet të intensifikohen, me fokus në rritjen e ndërgjegjësimit të votuesve për procedurat e votimit elektronik dhe në sigurimin që të gjithë votuesit të jenë në gjendje të votojnë në mënyrë të pavarur.
5. Për të eliminuar paqartësitë në legjislacion në lidhje me fushatën zgjedhore, përdorimi i burimeve administrative për qëllime elektorale duhet të ndalohet nga momenti i shpalljes së zgjedhjeve deri në ditën e votimit.
6. Për të garantuar kushte të barabarta gare, autoritetet duhet të marrin masa për të parandaluar keqpërdorimin e funksioneve publike dhe burimeve shtetërore. Duhet të vendosen sanksione proporcionale dhe dekurajuese, të cilat të zbatohen në mënyrë të shpejtë ndaj shkeljeve të tilla.
7. Në përputhje me praktikat e mira, ligji duhet të përcaktojë qartë se cilat aktivitete parazgjedhore përbëjnë shpenzime fushate, duke siguruar që ato të jenë subjekt i raportimit të duhur, mbikëqyrjes dhe sanksioneve të mundshme.
8. Materialet audiovizive të përgatitura nga partitë politike ose autoritetet qeveritare duhet të etiketohen qartë si reklama politike dhe për këtë arsye të ndalohen nga programet e lajmeve dhe ato editoriale. Duhet të ekzistojnë masa efektive për adresimin e shkeljeve, të cilat të zbatohen në kohë.
