Nga Desada Metaj
Në një vendim që kaloi pothuajse në heshtje, Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë ka vendosur që një e pesta e deputetëve të Kuvendit kanë të drejtën të çojnë drejtpërdrejt një çështje për verifikimin e mandatit të një deputeti, kur bëhet fjalë për konflikt interesi, edhe nëse vetë Kuvendi nuk ka vendosur ta dërgojë këtë çështje pranë saj. Ky është vendimi i marrë në rastin e deputetit Vullnet Sinaj. Në dukje, një debat teknik dhe juridik, por në thelb kemi të bëjmë me një çështje me pasoja të rënda politike dhe institucionale, nëse i kthehemi kujtesës së afërt për çështje të ngjashme.
Nëse ky vendim do të ishte një trajtim i ri i jurisprudencës, i ndërtuar mbi evoluimin e praktikës kushtetuese dhe të drejtës krahasuese, do të ishte i mirëpritur. Por problemi qëndron gjetiu: më pak se një vit e gjysmë më parë, në një rast thuajse identik – ai i ish-ministres dhe deputetes Olta Xhaçka – e njëjta Gjykatë Kushtetuese mbajti qëndrim diametralisht të kundërt. Në atë rast, një e pesta e deputetëve të opozitës (PD) paraqiti kërkesë për verifikimin e mandatit të Xhaçkës, me pretendimin për konflikt interesi, por Gjykata e rrëzoi kërkesën me argumentin se grupi i deputetëve nuk kishte legjitimitet për të vepruar në mënyrë të pavarur nga vendimmarrja e Kuvendit.
Çfarë ka ndryshuar ndërkohë? Asgjë në tekstin e Kushtetutës. Asgjë në ligjin për funksionimin e Kuvendit apo në ligjin për Gjykatën Kushtetuese. Nuk ka ndodhur asnjë reformë institucionale, as ndonjë zhvillim i madh politik që ta justifikojë një ndryshim kaq të thellë dhe të menjëhershëm të praktikës kushtetuese. E vetmja gjë që ka ndryshuar është emri i subjektit që u vu përballë Gjykatës: herën e parë, një ish-ministre e rëndësishme e qeverisë Rama; herën e dytë, një deputet i rëndësishëm në hierarkinë politike të PS. Pra, jo kushtetuta, por konteksti dhe ndoshta interesi politik për të mos cenuar figurat e larta të pushtetit.
Në të dyja rastet, përfundimi ishte i njëjtë: cështjet e deputetëve në fjalë nuk u shqyrtuan në themel.
Kjo luhatje e papërgjegjshme e standardit gjyqësor, që përmbys vetveten pa shpjegim, nxjerr zbuluar jo vetëm paqëndrueshmërinë e Gjykatës Kushtetuese, por ngre dyshime serioze mbi integritetin e saj. Sepse kur në dy raste identike merren vendime tërësisht të kundërta, nuk kemi të bëjmë më me interpretim të ligjit, por me përzgjedhje të kujt i aplikohet ligji dhe kujt i falet.
Në të vërtetë, pasojat janë edhe më të rënda: në rastin Xhaçka, duke mohuar legjitimitetin e një të pestës së deputetëve, Gjykata shmangu shqyrtimin në themel të çështjes dhe i hapi rrugë vazhdimit të mandatit të saj, pa ndonjë vlerësim për përputhshmërinë me Kushtetutën. Në rastin Sinaj, ndonëse pranoi të drejtën e një të pestës, kërkesa ishte bërë nga një e dhjeta e deputetëve, dhe sërish çështja nuk u shqyrtua në themel. Teorikisht, 1/5 e deputetëve mund të paraqesë një kërkesë të re, direkt në Gjykartë, por ka vetëm një pengesë të vogël: Kushtetuta thotë se në 6 muajt e fundit të jetës së Kuvendit, një kërkesë e tillë nuk mund të paraqitet! Kështu që edhe mandati i Sinajt ngelet pa u shqyrtuar në themel, si dhe ai i Xhackës. Rezultati? Në të dy rastet, Gjykata shmangu funksionin e saj bazë: të mbrojë kushtetutshmërinë dhe të garantojë standardin e njëjtë për të gjithë.
Kështu, nuk kemi të bëjmë me një çështje teorike për legjitimitetin e deputetëve, por me një problem të thellë të besueshmërisë institucionale. Nëse vendimet e Gjykatës Kushtetuese varen nga emrat e përfshirë dhe jo nga norma kushtetuese, atëherë çfarë mbetet nga rendi kushtetues? Ku qëndron garancia për barazi para ligjit dhe kontroll ndaj pushtetit?
Nuk është hera e parë që Gjykata Kushtetuese akuzohet për standarde të dyfishta. Në raste të tjera, është vënë në dyshim mënyra e zgjedhjes së anëtarëve të saj, mungesa e transparencës në vendimmarrje apo influenca politike në përzgjedhjen e çështjeve për shqyrtim. Por ky vendim i fundit e çon problemin në një nivel më alarmues: është vetë trupi që duhet të jetë “mbrojtësi suprem i Kushtetutës”, ai që duket se e trajton atë si një tekst elastik, të përdorshëm sipas rastit.
Në këto kushte, nuk ka vend për heshtje. Ky është një skandal institucional i dimensioneve të rënda dhe duhet të prodhojë pasoja. Sepse nëse një trup gjyqësor që vepron në emër të Kushtetutës, e përdor atë për të mbrojtur një individ dhe për të refuzuar një tjetër – vetëm se ndryshon pozicioni i tyre politik – atëherë Kushtetuta nuk është më burim autoriteti, por mjegull që mbulon lojën e pushtetit.
Është koha që dikush duhet të ngrejë zërin për të mbrojtur rendin kushtetues. Është koha për përgjegjësi. Sepse një demokraci pa një gjykatë kushtetuese të pavarur dhe të besueshme, është një demokraci vetëm në emër. Dhe Shqipëria, me gjithë plagët e tranzicionit të zgjatur, nuk mund të përballojë edhe këtë kapitull të errët në historinë e institucioneve të saj.
