Skema e ryshfetit në sektorin energjetik rrezikon përpjekjet e Ukrainës në luftë dhe rrugën drejt BE-së
Në mes të luftës së tmerrshme për mbijetesë që po zhvillon Ukraina, është shfaqur një kërcënim i dytë — një kërcënim që vjen nga brenda dhe që rrezikon jo vetëm përpjekjet e vendit në luftë, por edhe pozicionin e tij ndërkombëtar dhe procesin e anëtarësimit në Bashkimin Evropian.
Një skandal korrupsioni prej 100 milionë dollarësh në Energoatom, operatori shtetëror bërthamor i Ukrainës, ka nxjerrë në pah dobësi të thella strukturore të qeverisë dhe institucioneve ukrainase. Agjencitë kundër korrupsionit kanë deklaruar se kontraktorë që kërkonin të fitonin projekte me kompaninë — përfshirë punime për mbrojtjen e objekteve bërthamore nga sulmet ruse — kanë paguar deri në 15 për qind ryshfet një organizate kriminale të lidhur me këshilltarë të ish-ministrit të energjisë dhe zyrtarë të tjerë të lartë qeveritarë. Në skandal dyshohet të jetë përfshirë edhe Tymur Mindich, ish-bashkëpunëtor i presidentit Volodymyr Zelensky, çka e afron këtë aferë në majat e pushtetit në Kiev.
Ndërsa Rusia godet infrastrukturën energjetike të Ukrainës, aktorë të korruptuar po përvetësojnë fondet e destinuara për të forcuar pikërisht sektorin që është nën breshërinë e raketave. Në kohë lufte, korrupsioni nuk është thjesht dështim qeverisës — ai kthehet në kërcënim strategjik.
Burimet e shpërdoruara dobësojnë infrastrukturën kritike, demoralizojnë ushtrinë dhe popullsinë civile dhe godasin besueshmërinë e Ukrainës në sytë e aleatëve. Perëndimorët, që tashmë po financojnë miliarda në ndihma ushtarake dhe financiare, do të shohin me vëmendje se sa vendosmërisht Kievi e përballon këtë krizë korrupsioni.
Zelensky ka shkarkuar dy ministra që prej shpërthimit të skandalit. Është një hap i domosdoshëm për ruajtjen e besimit publik, por larg së mjaftueshmi për të trajtuar problemet strukturore që ushqejnë korrupsionin. Ukraina ka ligje të mira dhe institucione kundër korrupsionit, por puna e tyre dobësohet nga ndërhyrjet e vazhdueshme politike.
Pas revolucionit të vitit 2014 (të nxitur nga korrupsioni i përhapur) dhe rrëzimit të presidentit Viktor Yanukovych, vendi krijoi struktura të reja si Byroja Kombëtare Kundër Korrupsionit dhe Prokuroria e Posaçme Kundër Korrupsionit. Këto institucione u ndërtuan për të punuar të pavarura, pas dekadash ku patronazhi politik kishte mbrojtur korrupsionin e nivelit të lartë. Por pavarësia e tyre mbetet e cenueshme, sidomos kur urgjenca e luftës përdoret si justifikim për shkurtime kompetencash.
Këtë verë, kur administrata e Zelenskyt tentoi të kufizonte fuqitë e këtyre institucioneve, Kievi përjetoi protestat më të mëdha kundër korrupsionit në vite. Ukrainasit dhanë një mesazh të qartë: korrupsioni nuk është çështje dytësore, as në kohë lufte. Ai e gërryen shtetin nga brenda dhe cenon vlerat demokratike që ushtarët e Ukrainës po mbrojnë në front — dhe që aleatët perëndimorë po financojnë përballë Rusisë.
Administrata Trump dhe ligjvënësit amerikanë skeptikë për ndihmën ndaj Ukrainës do ta shohin skandalin e Energoatom si provë se vendi nuk po menaxhon si duhet fondet e luftës. Ndërsa shtete të BE-së, si Hungaria, që janë të rezervuara për anëtarësimin e Ukrainës, do ta përdorin si argument se Kievi nuk ka arritur ende standardet e kërkuara.
Ballkani Perëndimor ofron një paralajmërim të fortë: kur elitat politike minojnë reformat kundër korrupsionit dhe sundimit të ligjit, procesi i anëtarësimit në BE ngec për dekada. Nëse Ukraina nuk vepron vendosmërisht, rrezikon humbjen e besimit ndërkombëtar, të ndihmës së domosdoshme dhe të vetë perspektivës së saj evropiane — me pasoja të rënda për luftën dhe të ardhmen e vendit.
Skandali i Energoatom duhet të shërbejë si pikë kthese. Ai tregon se korrupsioni lidhet me dobësi të thella institucionale: procedura të paqarta prokurimesh, mbikëqyrje të politizuar të ndërmarrjeve shtetërore dhe mbrojtje të pamjaftueshme për hetuesit. Provat përfshijnë thuhet mbi 1.000 orë regjistrimesh, një shenjë se problemi është i rrënjosur dhe jo i kufizuar te disa individë të veçuar.
Ukraina duhet të veprojë fuqishëm. Institucionet kundër korrupsionit duhet të punojnë pa ndërhyrje politike. Ndërmarrjet shtetërore — sidomos ato në sektorin energjetik — duhet të bëhen modele transparence, me publikim të kontratave të mëdha, tenderime konkurruese dhe qartësi në zinxhirët e nënkontraktimit.
Duhet forcuar kapaciteti gjyqësor, veçanërisht përmes zgjerimit të Gjykatës së Lartë Kundër Korrupsionit, në mënyrë që çështjet e profilit të lartë të kohës së luftës të shkojnë në gjykim pa vonesa. Edhe partnerët perëndimorë kanë rol: ndihma duhet lidhur me rezultate konkrete — përfshirë gjykime të suksesshme, rikuperim të aseteve, auditime të qarta dhe mbrojtjen e pavarësisë institucionale. Mekanizma të pavarur mbikëqyrës, me përfshirje të shoqërisë civile dhe ekspertëve ndërkombëtarë, mund të monitorojnë sektorët me risk të lartë, si mbrojtja dhe energjia.
Këto reforma janë të realizueshme dhe në përputhje me angazhimet e Ukrainës për anëtarësim në BE. Ato janë të domosdoshme për të ruajtur besimin e aleatëve, të cilët mbështesin qëndresën e vendit.
Zelensky ka qenë figurë morale kyçe në ruajtjen e moralit kombëtar përballë agresionit rus. Tani ai përballet me një përgjegjësi të re: të tregojë se lufta për të ardhmen e Ukrainës nuk është vetëm beteja kundër raketave ruse, por edhe ajo kundër korrupsionit.
Ndërtimi i institucioneve të qëndrueshme, transparente dhe të bazuara në sundimin e ligjit — edhe kur kjo nënkupton përballjen me njerëz pranë presidentit — nuk është opsion; është kusht për mbijetesën e Ukrainës. Skandali i Energoatom është një paralajmërim i fortë: korrupsioni është po aq i rrezikshëm sa raketat ruse.
Pas përpjekjeve verore për të dobësuar institucionet kundër korrupsionit, Zelensky nuk mund ta trajtojë këtë aferë si një incident të zakonshëm. Ukraina nuk mund të luftojë në dy fronte. Fitimi i luftës kundër Rusisë kërkon jo vetëm guximin në fushëbetejë, por edhe një betejë të pandalshme kundër korrupsionit brenda vendit.
The Washington Post
Opinion nga Andi Hoxhaj
Pedagog i së Drejtës dhe drejtues i programit LLM në të Drejtën Evropiane në King’s College London, autor i “The EU Anti-Corruption Report”.
