Që në momentin që Magnus Mæland u bë kryetar bashkie i një qyteti të vogël në skajin më verior të Norvegjisë, në fund të vitit 2023, tre delegacione nga Kina i trokitën në derë.
“Ata duan të bëhen një superfuqi polare,” më thotë ai.
Ndoshta Kina nuk të vjen menjëherë ndër mend kur mendon për Arktikun – por ajo është e vendosur të luajë një rol të madh në këtë rajon. Po përpiqet të blejë prona, të përfshihet në projekte infrastrukturore dhe synon të krijojë një prani të përhershme në zonë.
Kina tashmë e përshkruan veten si një “shtet pranë-Arktik”, edhe pse kryeqyteti i saj më verior, Harbini, ndodhet në të njëjtën gjerësi gjeografike si Venecia në Itali.
Por Arktiku po kthehet me shpejtësi në një nga zonat më të kontestuara të globit. Pekini po përballet me konkurrencë të fortë nga Rusia, Evropa, India dhe SHBA.
Gara për Arktikun ka nisur.
Shkencëtarët e klimës thonë se Arktiku po ngrohet katër herë më shpejt se çdo pjesë tjetër e botës. Kjo ndikon te ekosistemet, fauna dhe popullsitë vendase. Arktiku është gjigant – përfshin 4% të sipërfaqes së globit.
Por fuqitë botërore po shohin gjithashtu një botë të re mundësish që hapet në Arktik si pasojë e ndryshimeve mjedisore.
Shkrirja e akujve po e bën më të lehtë aksesin në burimet natyrore të rajonit – minerale kritike, naftë dhe gaz – thuhet se rreth 30% e gazit natyror të pashfrytëzuar në botë ndodhet në Arktik.
Po hapen gjithashtu mundësi për rrugë të reja detare tregtare, që mund të shkurtojnë ndjeshëm kohën e udhëtimit mes Azisë dhe Evropës. Në tregtinë ndërkombëtare, koha është para. Kina po zhvillon një projekt të quajtur “Rruga Polare e Mëndafshit” për transport detar nëpër Arktik.
Kirkenes-i shpreson të bëhet ndalesa e parë evropiane për anijet kineze, por i trembet ndikimit të tepruar të Pekinit
Kur e vizitoj, porti i Kirkenes-it duket i braktisur.
Brenda Rrethit Arktik, në pikën më veriore të Norvegjisë kontinentale, ky qytet ish-minator është në kontrast të fortë me pamjet piktoreske të maleve dhe fiordeve të mbuluara me borë që e rrethojnë.
Disa dyqane janë mbyllur, magazinat janë të braktisura dhe plot me dritare të thyera. Qyteti duket i harruar e i lënë pas dore.
Mund të imagjinosh sa tërheqëse është ideja që Kirkenes të kthehet në ndalesën e parë evropiane për anijet me kontejnerë nga Azia – gjithçka varet nga sa shpejt do të vijojë shkrirja e akullnajave.
Drejtori i portit, Terje Jørgensen, ka plane për të ndërtuar një port ndërkombëtar të ri. I ndriten sytë kur flet për idenë që Kirkenes të bëhet “Singapori i Veriut të Lartë të Evropës”.
“Ajo që po përpiqemi të ndërtojmë këtu në Kirkenes është një port ndërlidhës ku takohen tre kontinente: Amerika e Veriut, Evropa dhe Azia. Mallrat do të zbarkohen këtu dhe më pas do të ngarkohen në mjete të tjera transporti për eksport më tej. Nuk kemi nevojë të shesim tokë askujt. As një kompanie britanike, as një kineze.”
Ligjet e reja në Norvegji ndalojnë shitjen e pronave ose bizneseve nëse kjo cenon “interesat e sigurisë norvegjeze”, thotë ai. Ajo që pritet, shton Jørgensen, janë udhëzime të qarta nga qeveria për të përcaktuar se çfarë konsiderohet si infrastrukturë kritike.
Kryebashkiaku Mæland është i kujdesshëm ndaj qëllimeve të Kinës. “Duam një marrëdhënie me Kinën, por nuk duam të jemi të varur prej saj,” më thotë ai.
“Evropa duhet të pyesë veten: ‘Sa të varur doni të jeni nga regjime totalitare dhe autoritare?’”
Qasja e Kinës për të blerë hyrjen në Arktik po has gjithnjë e më shumë rezistencë në Arktikun evropian. Përpjekjet e fundit për të investuar në porte detare në Norvegji dhe Suedi apo për të blerë një aeroport në Groenlandë janë refuzuar.
Kjo e ka shtyrë Kinën – superfuqinë më të madhe në ngritje në botë – të afrohet me lojtarin më të madh të Arktikut: Rusinë.
Kirkenes ka ndjerë pasojat ekonomike të luftës në Ukrainë – turistët rusë janë zhdukur, tregtia ndërkufitare ka rënë
Rusia kontrollon gjysmën e vijës bregdetare të Arktikut – dhe po tërheq investimet kineze.
Dy vendet bashkëpunojnë edhe ushtarakisht në Arktik. Rojat bregdetare kineze hynë për herë të parë në rajon në tetor, në një patrullë të përbashkët me forcat ruse. Një muaj më parë, ata kishin zhvilluar stërvitje të përbashkëta ushtarake. Në korrik, bombardues me rreze të gjatë veprimi nga të dy vendet patrulluan në mënyrë provokuese mbi Oqeanin Arktik pranë Alaskës.
Sikur Pekini dhe Moska po i thonë NATO-s, e cila po rrit gjithashtu stërvitjet në Arktik: Edhe ne mund ta bëjmë këtë.
Çdo vend që kufizohet me Arktikun është anëtar i NATO-s, përveç Rusisë. Finlanda dhe Suedia u anëtarësuan pas pushtimit të plotë të Ukrainës.
Andreas Østhagen, studiues i lartë në Institutin e Pavarur Fridtjof Nansen, e përshkruan Arktikun si “frut të pjekur për bashkëpunimin ruso-kinez”.
“Rusia ka nevojë për investime dhe aktorë tregtarë të interesuar për të zhvilluar burimet e saj – gazin natyror të lëngshëm (LNG), naftën apo hapjen e rrugëve detare të veriut. Kina është ai treg. Të dy vendet po kërkojnë mënyra për të zgjeruar bashkëpunimin politik, ekonomik, madje edhe ushtarak.”
Por Kina nuk do të afrohet shumë me Rusinë. Ajo dëshiron të shmangë sanksionet perëndimore dhe të vazhdojë të bëjë biznes me Perëndimin, brenda dhe jashtë Arktikut.
Edhe Rusia ka rezervat e saj.
“Mos e teproni me vlerësimin e marrëdhënies Rusi-Kinë,” thotë Østhagen. “Rusia është e kujdesshme që Kina të mos hyjë shumë thellë në Arktikun e saj.”
Moska mbështetet shumë te burimet e veta natyrore në Arktik dhe po kërkon investitorë të tjerë përveç Kinës – përfshirë SHBA, sipas disa raporteve.
Pamja përtej lumit Pasvik drejt Rusisë, ku një postë e verdhë shënon kufirin në anën norvegjeze që është kryesisht e panguarduar
Rusia gjithashtu e përdor Arktikun e saj për të ruajtur armët strategjike – kryesisht në gadishullin Kola, i cili është plot me pajisje bërthamore dhe është baza e Flotës së saj të Veriut.
Në Norvegji, banorët e Kirkenes-it jetojnë nën hijen e “Ariut Rus” aty pranë. Gjithmonë kanë jetuar. Kufiri me Rusinë është vetëm 10 minuta larg me makinë. Gadishulli Kola ndjehet shqetësueshëm afër.
Gjatë Luftës së Ftohtë, qyteti ishte i njohur si një vatër spiunësh – një vijë ballore mes Perëndimit dhe Bashkimit Sovjetik.
Norvegjia beson se Rusia po e përdor Arktikun për të trajnuar rekrutët e rinj për luftë dhe për të nisur bombardues në drejtim të Ukrainës.
Edhe pse nuk është drejtpërdrejt në luftë me Rusinë, Norvegjia – veçanërisht veriu i saj përgjatë kufirit tokësor prej rreth 200 km – ndjehet si në shënjestër.
“E shohim edhe këtu, lokalisht,” thotë Koloneli Jørn Kviller, ndërsa qëndrojmë pranë ujërave të kristalta të lumit Pasvik, që ndan Norvegjinë nga Rusia. Përpara nesh janë postat e verdha të Norvegjisë dhe ato kuq e jeshile të Rusisë.
Që nga pushtimi i Ukrainës, janë shtuar incidentet me pengesa në sistemet GPS – aq sa pilotët komercialë kanë qenë të detyruar të kalojnë në navigim alternativ. Raste spiunazhi pranë kufirit – “gjithçka nga përgjimi i sinjaleve deri te dërgimi i agjentëve në Norvegji” – janë rritur ndjeshëm, thotë Koloneli.
Norvegjia dhe aleatët e saj në NATO janë gjithashtu vigjilentë ndaj nëndetëseve spiune apo mjeteve të tjera ruse në Arktik.
1:24 – Shikoni: Thellë brenda një mali norvegjez, aleatët e NATO-s stërviten për luftë në Arktik
Arrij të shoh se si Norvegjia monitoron kërcënimin rus, pasi marrim leje të posaçme sigurie për të hyrë në komandën e përbashkët ushtarake të vendit – që ndodhet brenda një mali kuarci në Bodø, brenda Rrethit Arktik.
Gjejmë një labirint tunelesh dhe dhomash survejimi, ku Norvegjia mbledh në kohë reale inteligjencë nga toka, ajri dhe deti, për anije të dyshimta që lundrojnë në apo pranë ujërave të saj arktike. Të gjitha të dhënat ndahen menjëherë me aleatët e NATO-s.
Thelbësore është se çdo anije ruse që dëshiron të hyjë në Evropë duhet të kalojë më parë nëpër ujërat norvegjeze.
Agjentët në këtë seli ushtarake janë gjithmonë në kërkim të shenjave të spiunazhit apo sabotimeve rreth “infrastrukturës kritike nënujore” – pjesë e luftës hibride që Kremlini zhvillon kundër Perëndimit.
Në shënjestër janë kabllot nënujore të komunikimit – që lidhin kontinentet dhe mundësojnë transaksione financiare me vlerë triliona dollarë në ditë – si edhe tubacionet e naftës dhe gazit.
Norvegjia është një furnizues kryesor i gazit natyror për Evropën, përfshirë Mbretërinë e Bashkuar, sidomos që nga vendosja e sanksioneve ndaj eksporteve ruse pas pushtimit të Ukrainës.
Moska ka modernizuar kapacitetet e saj ushtarake në Arktik. Ka një flotë serioze nëndetësesh spiune dhe bërthamore. Nëse kalojnë pa u zbuluar, ato mund të godasin me raketa kryeqytetet evropiane – dhe të kërcënojnë gjithashtu SHBA-në.
Oficerët e inteligjencës monitorojnë lëvizjet ruse në ujërat arktike nga selia ushtarake brenda malit
Komandantët ushtarakë norvegjezë mbajnë ende një telefonatë javore me kolegët e tyre rusë.
Presidenti amerikan Donald Trump u ka thënë evropianëve se duhet të bëjnë më shumë për mbrojtjen e tyre, por në Arktik, sipas komandantëve, ka një “mbivendosje të madhe interesash”.
“Bëhet fjalë edhe për mbrojtjen e vetë SHBA-së… Përqendrimi i armëve bërthamore nga Rusia dhe aftësitë që ajo po vendos nuk janë të drejtuara vetëm ndaj Evropës, por edhe ndaj SHBA-së,” thotë nënadmirali Rune Andersen, shefi i shtabit të përbashkët norvegjez.
Ai nuk beson se ndonjë palë po kërkon një konflikt të hapur në Arktik, por duke parë tensionet globale, si në Ukrainë, ekziston rreziku që ato të përhapen edhe në këtë rajon.
Skuadra e tij ka të caktuar një telefonatë rutinë me Flotën e Veriut të Rusisë çdo të mërkurë pasdite – për të mbajtur kanalet e komunikimit hapur, thonë ata. Për çdo rast!
