Pesë tunele që futen thellë në një grup malesh, një strukturë e madhe mbështetëse dhe një perimetër i gjerë sigurie – kjo është gjithçka që mund të shihet nga imazhet satelitore të objektit misterioz të Iranit, Uzinës për Pasurimin e Karburantit Fordow.
Kompleksi sekret dhe i mbrojtur rëndë, ndodhur pranë qytetit të shenjtë të Qom-it, ka ngjallur spekulime që nga viti 2009 për natyrën dhe përmasat e tij të vërteta.
Një pjesë e madhe e asaj që dimë për të buron nga një arkivë dokumentesh iraniane që u vodhën vite më parë nga inteligjenca izraelite. Sallat kryesore të objektit ndodhen rreth 80-90 metra nën tokë – jashtë mundësisë së çdo bombe ajrore që Izraeli posedon, gjë që e bën shkatërrimin nga ajri thuajse të pamundur.
Ndërsa udhëheqësia iraniane përballet me një sërë sulmesh shkatërruese nga Izraeli, disa analistë besojnë se është pikërisht në Fordow që Irani mund të përpiqet të kthejë rezervat e uraniumit të pasuruar në një bombë bërthamore.
Izraeli e ka shënjestruar objektin kohët e fundit, por sipas Agjencisë Ndërkombëtare për Energjinë Atomike (IAEA), deri tani ose nuk ka dashur – ose nuk ka mundur – ta dëmtojë atë.
Teherani prej kohësh mban qëndrimin se programi i tij bërthamor është paqësor, por Fordow ka qenë në qendër të shqetësimeve për ambiciet bërthamore të Iranit.
“Përmasat dhe konfigurimi i këtij objekti nuk përputhen me një program paqësor,” tha presidenti amerikan i asaj kohe, Barack Obama, në vitin 2009, kur bashkë me presidentin francez Nicolas Sarkozy dhe kryeministrin britanik Gordon Brown zbuluan ekzistencën e Fordow.
Disa ditë para njoftimit publik, Irani i kishte njoftuar IAEA-n për ndërtimin e një objekti të ri për pasurimin e karburantit – pasi agjencitë perëndimore duket se tashmë e kishin zbuluar atë. Në atë kohë, ndërtimi në Fordow kishte nisur prej vitesh.
Teherani kundërshtoi akuzat, por dënimi nga Rusia (një aleat tradicional) dhe shqetësimet nga Kina e lanë atë me pak hapësirë për manovrim.
Ndërtimi filloi në fillim të viteve 2000
SHBA dhe aleatët nuk kanë dhënë shumë detaje për kohën e saktë kur filloi ndërtimi i Fordow, por imazhet historike satelitore tregojnë se puna kishte filluar të paktën që në vitin 2004. IAEA ka imazhe që e datojnë ndërtimin që në vitin 2002.
“Fordow në fakt është pjesë e një projekti që nisi gjatë asaj që e quajmë ‘programi emergjent për armë bërthamore’ në fillim të viteve 2000,” tha David Albright nga Instituti për Shkencë dhe Siguri Ndërkombëtare në Uashington. “Qëllimi ishte të prodhonin uranium me pasurim ushtarak në atë objekt.”
Në vitin 2009, një strukturë e madhe mbështetëse ishte ndërtuar dhe po gërmohej një bosht ventilimi – kyç për qarkullimin e ajrit në objekt. Ky bosht u maskua më pas, sipas imazheve më të fundit.
Në një letër të tetorit 2009, Teherani i tha IAEA-s se ndërtimi nëntokësor ishte për shkak të “kërcënimeve për sulme ushtarake ndaj Iranit” dhe se Fordow do të shërbente si rezervë për objektin tjetër në Natanz, i cili ishte gjithashtu në shënjestër për sulme të mundshme. Irani pretendoi se objekti mund të strehojë deri në 3,000 centrifuga.
Marrëveshja bërthamore dhe akuzat izraelite
Rreziqet që paraqiste Fordow u zbutën nëpërmjet Marrëveshjes së Përbashkët Gjithëpërfshirëse për Programin Bërthamor të Iranit (JCPOA), që kërkonte heqjen e dy të tretave të centrifugave nga objekti dhe të gjithë materialit bërthamor. Por procesi u përmbys pas tërheqjes së SHBA nga marrëveshja në vitin 2018.
Kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu zbuloi më shumë detaje në 2018 pasi shërbimet izraelite të inteligjencës morën më shumë se 55,000 dokumente nga ajo që e quajtën “arkiva atomike” e Iranit.
Dokumentet përmbanin plane dhe objektiva të detajuara për Fordow – prodhimi i uraniumit për armë bërthamore, për të paktën një ose dy bomba në vit.
“Nuk pamë asnjë mospërputhje,” tha Albright për planet e Iranit. “Janë qindra mijëra faqe. Nuk mund t’i shpikësh ato. Askush nuk i vë në dyshim.”
Në atë kohë, zëvendësministri iranian i Jashtëm Abbas Araghchi i quajti pretendimet “fëminore” dhe “qesharake”, ndërsa Sekretari amerikan i Shtetit Mike Pompeo tha se SHBA kishte dijeni për materialin dhe e konsideronte të besueshëm.
I mbrojtur nga edhe bombat më të mëdha
Sipas raporteve të fundit të IAEA, Irani ka rritur pasurimin e uraniumit në nivelin 60% në Fordow, i cili aktualisht ka 2,700 centrifuga.
“Prodhimi dhe akumulimi i uraniumit të pasuruar në mënyrë kaq të lartë nga Irani, i vetmi shtet joadetar i armëve bërthamore që prodhon këtë lloj materiali, është një shqetësim serioz,” tha IAEA më 31 maj.
“Nuk ka asnjë arsye që ta bëjnë këtë – përveç nëse duan të shkojnë një hap më tej drejt armës bërthamore,” tha Albright.
Sipas ISIS, Irani mund ta shndërrojë rezervën aktuale të uraniumit të pasuruar në 60% në 233 kg uranium me pasurim ushtarak brenda tre javësh në Fordow – mjaftueshëm për nëntë armë bërthamore.
A është e mundur ta shkatërrosh?
Ambasadori izraelit në SHBA, Yechiel Leiter, tha se vetëm SHBA zotëron bombën që mund të shkatërrojë Fordow nga ajri – GBU-57. Por kjo bombë mund të hidhet vetëm nga avionët amerikanë B-2 – që Izraeli nuk i ka.
Një raport i marsit nga Royal United Services Institute (RUSI) në Britani thotë se edhe GBU-57 nuk mund të depërtojë në thellësinë e Fordow (rreth 80-90 metra).
“Edhe GBU-57 mund të kërkojë disa goditje në të njëjtin vend për të depërtuar plotësisht,” thotë raporti.
Sipas analistëve, SHBA do të duhej të kryente sulme të përsëritura, jo vetëm një. Por ka mënyra të tjera.
“Izraeli mund të shkatërrojë hyrjet e tuneleve ose sistemin e ventilimit,” tha Albright. “Nëse shkatërrohen tunelet dhe furnizimi me energji, mund të kalojnë muaj të tërë para se objekti të funksionojë sërish.”
Megjithëse Fordow është qendrore, ai nuk është i vetmi kërcënim: “Nëse e shkatërron, kjo nuk është fundi,” thotë Albright. “Sepse atëherë lind pyetja: Sa centrifuga ka prodhuar Irani që nuk janë vendosur në Fordow apo Natanz? Dhe ku janë ato?”
Burimi: CNN
