The municipalities’ losing battle. Last year, the local government budget reached 81 billion lek, or 810 million euros, from 26 billion lek in 2015. The budget has more than tripled in the last decade since the reform began. More than half of it is being used for personnel expenses, not justifying the transfer of some functions from the central government, while fewer and fewer funds are going to capital and other expenses in the service of the community. On the contrary, services in administrative units have deteriorated compared to before the reform, and this has become the cause of the sharp decline in the population in rural areas.
Malziu, an administrative unit in the Municipality of Kukës since 1990, has not benefited from any public investment in infrastructure, either from the central or local government, even though the area has great potential to develop agrotourism due to the variety of fruits, plants and especially chestnuts. The 2023 Census found only 1,600 inhabitants in this unit, down from more than 5,000 in 2001.
Besmiri, a biology teacher, one of the few of the younger generation who has decided to practice his profession in his hometown in the Malzi Administrative Unit, is facing multiple difficulties almost identical to the years when Migjeni taught in the villages of Puka. According to him, the local government does not provide any services related to the problems of the area.
The roads connecting all the villages in the area to the national network are impassable, waste management does not even exist as a concept, health and educational services, etc., have deep weaknesses and are on the verge of extinction.
There are hundreds of administrative units like this across the country, which have been forgotten, even though the local government budget has increased by 212% between 2015-2024.
Last year, the local government budget reached 81 billion lek or 810 million euros, up from 26 billion lek in 2015. The budget available to municipalities has more than tripled in the last decade since the implementation of the reform began.
But more than half of the budget is being used for personnel expenses, not justifying the transfer of some functions from the central government. Municipal staffs are increasing year after year, while capital expenditures are decreasing in relation to the size of the budget.
Hume Elezi, who has been a member of the Council for years in the Municipality of Kukës, says that from mandate to mandate, the quality of municipal staff is declining.
“The municipal offices are filled with uneducated immigrants. Appointments are not made based on the needs of the municipality and skills, but on patronage and voter turnout,” she said. Also, the quality of the members in the Council has declined and the representation of the needs of the administrative units is not realistic.
In the Municipality of Kukës, the deputy mayor AN was recently dismissed due to an order issued by the Prime Minister. In municipalities such as Kukës, which have seen strong emigration of young people, especially in the last decade, it is not easy to find people who exercise functions in local government, also due to the lack of experience.
Gerta Loku, a member of the Mirdita Municipal Council, says that governance in her municipality is more difficult due to the large territory under administration and the small number of residents.
Loku says that the number of residents in villages that need infrastructure is very small, preventing the municipality from making investments in areas that have no more than 30 residents.
The lack of investment due to the small number of residents encourages those who leave and new families not to start life in the village. The management problems are the same in all municipalities.
Florian Bjanku, a member of the Municipal Council in Shkodra, said that from a service perspective, the Municipality faces a major challenge in covering its entire expanded territory. While the city of Shkodra receives somewhat more attention due to the stance of the institutions, the surrounding administrative units, from Velipoja to Theth, are often treated with a secondary approach.
"This imbalance is not a new phenomenon. Even before the territorial reform, the differences between the city and the countryside were significant. But today, with a larger territory and fewer resources, the situation has worsened."
"Real decentralization has not yet occurred, especially in the fiscal aspect. This means that administrative units do not have their own capacities in either decision-making or financing and are completely dependent on the center," explained Binjaku.
Albania is perhaps one of the only countries in Europe that does not have a clear national development model. In this situation, regional development strategies are fragmented and their implementation is out of the question.
For this reason, during the transition period, Albania is experiencing uneven development. Economic and income resources are concentrated in the center of the country, while the regions remain exposed to the phenomenon of emigration and the lack of sustainable development plans and extreme poverty.
10 years of reform, how are services and territories being managed?
This year marks 10 years since the implementation of the Territorial Reform. During this time, the country's population has fallen by over 15%, the local government budget has increased by 212%, but on the other hand, the quality of services, instead of improving, has deteriorated due to the merger of around 340 communes and governance in 61 municipalities.
Mr. Bjanku, from the Shkodra Municipal Council, says that inequality in access and services after the territorial reform has accelerated another worrying phenomenon: the abandonment of administrative units by residents.
Pa shërbime publike, pa infrastrukturë funksionale, pa përfaqësim real në vendimmarrje, shumë komunitete ndihen të lëna pas dore dhe nuk shohin asnjë arsye për të qëndruar.
Përshpejtimi i boshatisjes së njësive administrative është tashmë një fenomen i rrezikshëm që kërkon trajtim urgjent. Njësitë e administrative kanë një administrator dhe përgjithësisht përfaqësohen në këshillin bashkiak.
Por shpesh të zgjedhurit nuk jetojnë pranë zonave të tyre dhe nuk bashkëpunojnë me komunitetin për zgjidhjen e problematikeve.
Besimi, mësues i biologjisë në Kukës, thotë se sipas ligjeve, urdhëresave, të arsimit shqiptar dhe qeverisjes vendore, shkollat janë institucione të cilat duhet të mirëmbahen dhe financohen për nevoja të ndryshme nga pushteti lokal, Por në realitet, mjediset e shkollave në fshatrat e njësisë administrative Malzi – Kukës janë të shkatërruara.
Mjedise të ftohta, dritare të kalbura pa xhama, mure të çara. Mjedise pa laboratorë, sidomos laboratorëve të Fushës së Shkencave, apo edhe TIK-ut.
“Që nga ndërtimi i këtyre shkollave disa dekada më parë, disa që para 1990-s, nuk ka pasur më ndërhyrje rregulluese apo furnizuese me mjete apo laboratorë, sidomos gjatë dekadës së fundit. Shkollat janë lënë në rrënim të lirë, në çdo aspekt”, – tha ai.
Reforma e decentralizimit në vitin 2014 transferoi përgjegjësinë për ofrimin e shërbimeve publike nga qeveria qendrore tek autoritetet lokale.
Fillimisht, fryma e kësaj nisme ishte pozitive, por zbatimi i saj ka qenë i gabuar, pasi rezultoi në shërbime publike të mangëta në zonat me nevoja të mëdha, analizoi Banka Botërore në dokumentin e ri të bashkëpunimit me Shqipërinë 2023-2027.
Pas reformës së decentralizimit, që reduktoi numrin e bashkive në 61 dhe shkriu më shumë se 340 komuna në të gjithë vendin, furnizimi me ujë, kanalizimet, menaxhimi i mbetjeve, arsimi, kujdesi për fëmijët dhe reagimi ndaj fatkeqësive natyrore u përkeqësua.
Për shembull, mungesa e ofrimit të shërbimeve të kujdesit për fëmijët dhe gratë shkatërroi aftësinë e tyre për të marrë pjesë në aktivitetet ekonomike.
Për më tepër, shumica e autoriteteve vendore kanë rezultuar të paaftë për të rritur kapacitetin operacional dhe financiar për të menaxhuar dhe për të ofruar shërbime në mënyrë të vazhdueshme. Rezultati ishte mungesa në shërbime dhe cilësia e ulët e tyre”, – analizoi Banka Botërore.
Mangësitë në koordinim me pushtetin qendror, mungesa e standardeve dhe mekanizmave të llogaridhënies kanë kontribuar në vazhdimësinë e këtyre mangësive, të cilat kanë ndikim të drejtpërdrejtë negativ në kapitalin njerëzor, mjedisin dhe mundësitë ekonomike. Banka vuri në dukje se këto mangësi janë shkak themelor i disa sfidave të zhvillimit.
Ofrimi i shërbimeve publike në përgjithësi është i mangët, por veçanërisht mungesat më të mëdha janë në zonat rurale. Mungesa e ofrimit të shërbimeve në zonat rurale nga njësitë e reja vendore që dolën nga reforma territoriale ka ndikuar në krijimin e pabarazive.
Ndërsa zonat urbane përfitojnë nga mbulimi relativisht më i lartë i shërbimeve publike, nga ana tjetër, cilësia është e dobët dhe ka krijuar më tej kosto sociale dhe mjedisore.
Buxheti është trefishuar, por varësia nga ndërtimet është rritur
Në vitin 2015, të ardhurat e veta vendore ishin në nivelin e rreth 13.7 miliardë lekëve, ndërsa transfertat kapnin një vlerë prej rreth 12.3 miliardë lekësh, me një buxhet total 26.1 miliardë lekë.
Në vitin 2024, të ardhurat e veta kapën nivelin 44.5 miliardë lekë dhe transfertat u rritën në afro 36.9 miliardë lekë, me një buxhet total 81 miliardë lekë, ose 3.1 herë më shumë që nga momenti ku nisi zbatimi i reformës territoriale, sipas të dhënave zyrtare nga Ministria e Financave.
Ndërkohë, pesha e zërave të tjerë si taksat e ndara, huamarrja vendore dhe financimet e huaja mbetet relativisht e ulët, duke mos sjellë ndryshime të mëdha në përbërjen e përgjithshme të të ardhurave.
Të ardhurat e veta vendore kanë njohur rritje të ndjeshme gjatë dekadës së fundit, duke kaluar nga 13.7 miliardë lekë në vitin 2015, në një rekord prej 43 miliardë lekësh në vitin 2024.
Ky zgjerim fiskal në nivel lokal dëshmon për një kapacitet në rritje të bashkive për të gjeneruar të ardhura, por në të njëjtën kohë, nxjerr në pah një varësi të theksuar ndaj një zëri të veçantë të të ardhurave, taksës së ndikimit në infrastrukturë e cila mblidhet ndaj ndërtesave të reja.
Që nga viti 2016, kjo taksë është bërë një burim gjithnjë e më domethënës në portofolin fiskal të bashkive. Në vitin 2021 ajo zuri një të tretën e totalit të të ardhurave vendore, dhe në vitin 2024 kap vlerën 18 miliardë lekë, ose 41%, duke u kthyer në burimin më të madh të të ardhurave të veta.
Ky trend tregon qartë se rritja e të ardhurave vendore nuk po vjen nga përmirësimi i mbledhjes së taksave të zakonshme mbi pasurinë apo tarifave të shërbimeve, por nga ciklet e ndërtimit, të cilat ndikojnë drejtpërdrejt në nivelin e arkëtimeve nga kjo taksë.
Pas vitit 2021 fillon një hov i të ardhurave nga TNI që kulmon në vitin 2024. Kjo përkon me një periudhë rritjeje të aktivitetit të ndërtimit, veçanërisht në qytetet e mëdha si Tirana dhe Durrësi.
Ndërkohë, zërat e tjerë si taksa mbi pasurinë e paluajtshme, tarifat e shërbimeve vendore apo të ardhurat nga biznesi i vogël shfaqin ritëm të qëndrueshëm ose rritje modeste.
Ekspertët e pushtetit vendor vlerësojnë se varësia nga kjo taksë përbën rrezik për qëndrueshmërinë financiare të bashkive në afatgjatë. Nëse aktiviteti ndërtimor tkurret, bashkitë rrezikojnë të përballen me rënie të ndjeshme të të ardhurave.
Për shembull të ardhurat e Bashkisë së Tiranës kanë pësuar rënie të ndjeshme gjatë pesëmujorit të parë të vitit 2025, duke reflektuar ngadalësimin e dukshëm të aktivitetit të ndërtimit në kryeqytet.
Sipas raportit zyrtar të realizimit të buxhetit për periudhën janar–maj 2025, të ardhurat totale nga taksat dhe tarifat arritën në 7.4 miliardë lekë (rreth 75 milionë euro), një tkurrje prej 41.5% krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë, kur kjo shifër ishte 12.5 miliardë lekë.
Kontributi kryesor në këtë rënie ka ardhur nga taksa e ndikimit në infrastrukturë, e lidhur drejtpërdrejt me lejet e ndërtimit. Kjo taksë solli në buxhet vetëm 1.3 miliardë lekë, krahasuar me 6.3 miliardë lekë në të njëjtën periudhë të 2024-s, me tkurrje rekord prej gati 80%.
Gjysma e buxhetit për paga, por produktiviteti në rënie
Vitin e kaluar, rreth 50% e buxhetit të pushtetit vendor shkoi për të mbuluar kostot e personelit. Në vitin 2021, kostot e personelit zinin 25.5% të buxhetit vendor. Këto raporte janë përkeqësuar më tej gjatë 2025, tregojnë të dhënat zyrtare.
Në një pjesë të madhe, kostot e personelit të bashkive janë si rrjedhojë e transferimit të funksioneve të pushtetit vendor nga pushteti qendror prej decentralizimit, si rrjedhojë e zbatimit të reformës territoriale.
Të dhënat zyrtare nga Ministria e Financave tregojnë qartë një prirje dominuese drejt mbulimit të kostove të personelit, në kurriz të investimeve kapitale.
Një pjesë e konsiderueshme e bashkive e kanalizon mbi 60% të buxhetit të tyre në paga dhe shpërblime, duke lënë një hapësirë të kufizuar për zhvillim të infrastrukturës apo projekte të qëndrueshme zhvillimi.
Në krye të listës për shpenzimet e larta të personelit renditen bashkitë e vogla dhe me numër të vogël banorësh po me territore më të mëdha.
P.sh. në Bashkinë e Mirditës, kostot e personelit zunë 74%% të buxhetit në 2024, në Fushë-Arrëz 72%, Pukë 72%, Këlcyrë 70%, Delvinë 69% dhe Skrapar 69%, për rrjedhojë në këto bashki, fondet për investime janë minimale, shpesh nën 10% të totalit të buxhetit.
Ky profil buxhetor ngre pikëpyetje serioze mbi mundësitë për zhvillim të qëndrueshëm dhe rritje ekonomike në këto zona. Bashkitë e vogla kanë një peshë më të lartë të shpenzimeve për personel, jo sepse kanë më shumë staf apo paga më të larta, por përkundrazi kanë pak buxhet.
Gjithashtu, bashkitë e vogla nuk arrijnë të përfitojnë nga ekonomitë e shkallës, siç ndodh me bashkitë më të mëdha që mund të kombinojnë burime dhe staf për funksione të ndryshme.
Në vend të kësaj, ato shpesh detyrohen të mbajnë struktura të ndara për çdo shërbim, gjë që rrit në mënyrë joproporcionale koston për njësi të shërbimit.
Nga ana tjetër, bashkitë që arrijnë të alokojnë një pjesë të konsiderueshme të fondeve për investime janë më të mëdhatë dhe me kapacitet më të madh administrativ.
Tirana p.sh., çoi 21% të buxhetit total për investime kapitale më 2024, Himara 19%, Vora 28% dhe Kavaja 20%, të cilat shfaqin përqindjet më të larta të investimeve në krahasim me pjesën tjetër të vendit. Megjithatë, edhe në këto raste, pesha e shpenzimeve për personelin është dominuese, duke e kufizuar hapësirën për ndërhyrje kapitale afatgjata.
A special case is Durrës, where investment costs reach 20%, but meanwhile the percentage for operating costs is also relatively high, reflecting the high cost of transporting garbage by truck from Durrës to Tirana.
Shkodra, in contrast, has a structure where investments account for only 11% of the total budget, while operating expenses reach 45%, a clear signal of overload with daily expenses to the detriment of strategic investments.
Data on municipal expenditures confirm a rigid budget structure, where salaries and operating costs "erode" the majority of public funds.
In a period where decentralization and regional development are the focus of public policies, it shows that local government has invested more than in any other field in human services, which are not translating into productivity.
Gerta Loku, from the Mirdita Municipal Council, claimed that there are high personnel costs, so she said that there is a need for a lot of transparency, as employment is often fictitious and not based on the needs of the community.
"Each administrative unit has its own staff, but they are minimal. Residents of suburban areas tend to come to the large municipality for all the services they need, as there is not even a positive approach towards the staff of the administrative units."
Meanwhile, it is impossible to make investments in villages that are left with 10 or 30 inhabitants, as investments are concentrated where there are more inhabitants, while the services provided in the units are very minimal", said Ms. Loku./Monitor
