Përzierja e specifikave kulturore me tërheqjen universale të dramave turke, ose ‘dizi’, ka ndryshuar mënyrën se si Turqia perceptohet në mbarë botën.
Lubella Gauna nuk e kishte imagjinuar se një serial dramatik turk do t’i ndryshonte jetën.
Pak vite më parë, violinistja dhe infermierja me origjinë meksikane, që jeton në Los Anxhelos, filloi të shikonte “Resurrection: Ertugrul.” Ajo kishte dëgjuar për famën e këtij seriali në mediat sociale dhe disa miq i kishin sugjeruar ta shikonte.
Ajo u magjeps nga tregimi epik dhe muzika tradicionale turke e përfshirë në këtë histori historike, që tregon jetën e Ertugrul Ghazit, babait të Osmanit I, themeluesit të Perandorisë Osmane.
E frymëzuar, ajo mori violinën dhe postoi një interpretim të temës muzikore të serialit në internet. Videoja e saj u bë virale dhe përfundimisht e çoi në setin e Ertugrulit në Turqi, ku ajo interpretoi muzikën që e kishte frymëzuar.
“Të gjithë në Meksikë i adhurojnë serialet turke,” thotë ajo. Pasioni i saj për dramën turke është i përbashkët me të ëmën, e cila është një fanse edhe më e madhe dhe e ka parë Ertugrulin pa fund herë.
Për Lubellën, lidhja me Ertugrulin nuk mbeti vetëm te muzika. Ajo u tërhoq nga historia, por ishte fokusimi i serialit te familja dhe feja që e mbajti të angazhuar. “Më hapi sytë ndaj historisë turke,” i thotë ajo TRT World.
Shfaqja gjithashtu nxiti kuriozitetin e Lubellës për Islamin. Ajo që filloi si një tërheqje u shndërrua shpejt në një eksplorim personal, duke e çuar atë të lexonte Kuranin dhe, përfundimisht, të konvertohej në Islam. E rritur në një familje katolike, Lubella reflekton se ky proces i dukej “natyral” – shfaqja forcoi një lidhje shpirtërore të pranishme në të.
Nimet Ersin, nga Fakulteti i Radio Televizionit dhe Kinemasë në Universitetin Yeni Yuzyil të Stambollit, thekson atë që konfirmon hulumtimi: shikuesit që kanë qëndrime negative paraprake ndaj Turqisë shpesh zhvillojnë një opinion më të favorshëm pasi angazhohen me serialet turke. “Njerëzit madje i shikojnë shfaqjet turke pa titra.”
Përtej anekdotave
Ndikimi i këtyre serialeve është më shumë se një anekdotë. Eksportet televizive nga Turqia arritën në 600 milionë dollarë në vitin 2022.
Dramat turke kanë pushtuar botën. Industria e dramës turke është bërë e dyta më e madhe në botë, me kërkesën ndërkombëtare që është rritur me 184 përqind ndërmjet viteve 2020 dhe 2023. Për krahasim, dramat koreane kanë patur një rritje prej 73 përqind.
Turqia tani është eksportuesi i tretë më i madh në botë i serialeve televizive. Pas SHBA-së dhe Britanisë së Madhe, televizioni turk mban pozita të forta si një forcë globale, me një audiencë prej gati 750 milionë shikuesish.
Në botën e televizionit që globalizohet shpejt, dizi—a drama turke—ka krijuar një hapësirë të vetën, si lokale, ashtu edhe pa dyshim universale. Ajo që filloi si argëtim rajonal tani ka kaluar kufijtë, duke arritur në 170 shtete dhe një audiencë prej milionash.
Seti në jetën reale
Dizi, nga epikët historike si Ertugrul deri te romancat bashkëkohore si Kara Sevda (Dashuri e Pashuar), ka një jehonë të thellë te shikuesit ndërkombëtarë. Apeli është shumëplanësh – pjesërisht, është shkëlqimi vizual i vendeve natyrore.
“Sharmi i serialeve turke qëndron te lokacionet e tyre filmike, nga Bosfori ikonik deri te peizazhet surrealiste të Kapadokisë dhe vilat madhështore historike,” thotë Ahmet Ziyalar, COO i Inter Medya, dhe distributor i Kara Sevda, fitues i çmimit Emmy.
Serialet turke zakonisht xhirohen në lokacione të jashtme dhe jo në studio, gjë që “rrit autenticitetin dhe pamjen e pasur vizuale”.
Ersin nga Universiteti Yeni Yuzyil i Stambollit thotë se autenticiteti i serialeve turke i veçon ato nga të tjerët. “Përdorimi i muzikës origjinale shton peshën emocionale dhe thellësinë kulturore,” thotë ajo për TRT World.
Si një shembull i një fenomeni gjithnjë në rritje ndërkulturor, televizioni turk ofron një riprodhim të kujdesshëm të të kaluarës. Kostumet periudhore dhe muzika tradicionale japin një autenticitet që magjeps edhe shikuesit më të përvojshëm, duke krijuar një dëshirë në ta për të vizituar Turqinë.
Merrni shembullin e Mahsuma Tastanova.
Tastanova është rritur në Uzbekistani, duke ëndërruar për Stambollin, një qytet që e kishte njohur përmes televizionit turk.
Fascinimi i saj i fëmijërisë me Calikusu (Përshëndetje Dashurie, ose The Wren) të vitit 1986 e çoi, dekada më vonë, që të vendosej në qytetin që ndodhet mes Azisë dhe Europës. Ajo tani pikturon murale në lagjen historike të Kadirgasë. Televizioni turk nuk e formësoi vetëm fantazinë e saj. Ai u bë një kanal për transformime reale në jetën e saj.
“Ndjehem kaq e fatlumë që kam lëvizur këtu dhe kam parë ngjyrat e gjalla dhe vendet historike,” thotë ajo, duke reflektuar mbi mënyrën se si qyteti vazhdon të “tërheqë njerëzit”.
Pavarësisht tërheqjes së shfaqjeve të reja turke, Mahsuma mbetet besnike ndaj dramave më të vjetra si Calikusu, që ndjek Feriden, një mësuese nga Stambolli, ndërsa romanca e saj e trazuar me dashurinë e fëmijërisë Kamuran e çon atë përmes Anadollit.
Shokët e Mahsumës në Uzbekistan gjithashtu ndajnë një pasion për televizionin turk, megjithatë shijet e tyre janë më të orientuara drejt prodhimeve moderne si Kara Sevda, një hit i vitit 2015 që ndjek historinë e dashurisë së pamundur të Kemalit, djalit të një familjeje të thjeshtë, dhe Nihanit, e lindur në një botë madhështore ku ajo ndjen se nuk i përket plotësisht.
Përtej vendndodhjeve të jashtëzakonshme, dramat turke rezonojnë me audiencat e botës sepse ato përqendrohen te tema universale që shikuesit mund t’i lidhin me jetën e tyre. “Serialet turke ndjehen më shumë si jeta reale sesa shfaqjet televizive,” thotë Mahsuma.
Një udhëtim i gjatë
Kanalet private të televizioneve nuk u shfaqën në Turqi deri në vitet 1990, pas viteve të monopolit shtetëror. Që atëherë, konkurrenca brenda industrisë ka ngritur cilësinë e prodhimeve, duke i transformuar aktorët lokalë në yje globale dhe duke rritur tërheqjen e përmbajtjes turke.
Sipas Ersin, rritja e cilësisë së prodhimeve turke, e drejtuar nga konkurrenca brenda industrisë televizive të vendit, ka luajtur një rol kyç në këtë rritje të jashtëzakonshme.
Versioni i vitit 1975 i Ask-i Memnu (Dashuri e Ndaluar) u bë shfaqja e parë turke televizive që u eksportua, duke u shitur në Francë në fillim të viteve 1980. Një rimëkëmbje e këtij seriali e publikuar më vonë ishte po aq e suksesshme. “Por interesi global vërtet u shtua në vitin 2006, kur filluan ta shisnin në vendet arabe,” shton ajo.
Përderisa dramat turke kanë dominuar për një kohë të gjatë tregjet në Lindjen e Mesme, Ballkan, Amerikën Latine, Azinë Jugore dhe vendet turke, televizioni turk tani ka vendosur shikimin për në Amerikën e Veriut, Azinë Lindore dhe pjesën tjetër të Europës.
Rritja e platformave dixhitale gjithashtu ka zgjeruar aksesin në serialet turke. Komedia romantike turke Kimler Geldi Kimler Gecti (Faleminderit, Nesër) ishte ndër 75 shfaqjet më të shikuara në Netflix nga janari deri në qershor të vitit 2024, sipas një raporti nga gjigandi i transmetimit.
Përderisa dramat turke kishin siguruar popullaritet ndërkombëtar edhe para platformave të transmetimit, Ersin thekson se platformat lokale si Exxen, Gain, Blu TV dhe Tabii i TRT-së kanë zgjeruar gjithashtu shtrirjen e tyre globalisht.
“Ne po punojmë aktivisht për të rritur aksesin dhe tërheqjen e serialeve turke në mbarë botën,” thotë Mustafa Ilbeyli, drejtor i shitjeve në TRT, duke prodhuar përmbajtje me tema universale dhe vlera të larta prodhimi, ndërkohë që bashkëpunojmë me partnerë ndërkombëtarë.
Temat kulturorë-transcendentale të televizionit turk po formësojnë gjithashtu perceptimin për Turqinë në nivel global.
Një pengesë, megjithatë, është përshtatja me zakonet e reja të shikuesve në tregjet e reja.
Një çështje e vazhdueshme
Për audiencën turke, të cilët janë mësuar me episodet që zgjasin dy orë, këto narrativa epike ofrojnë një lloj vazhdimësie që shpesh mungon në televizionin perëndimor.
Përderisa formati më i gjatë është një karakteristikë e televizionit turk, Ahmet Ziyalar, COO i Inter Medya, pranon se audiencat në tregjet e synuara nuk kalojnë aq shumë kohë para ekranit.
Në Europë, për shembull, shikuesit preferojnë episode më të shkurtra, që zgjasin rreth 20 minuta, thotë ai. Për të adresuar këtë problem, distributorët turq kanë filluar të ndajnë ose editojnë episodet në 45 minuta.
Kjo preferencë për kohëzgjatjen, megjithatë, paraqet sfida në tregjet më të reja, ku audiencat presin formate më të shkurtra dhe episodike. Distributorët turq si Inter Medya kanë filluar të adaptohen, duke ndarë episodet dhe krijuar seriale më të shkurtra dhe miqësore për platformat dixhitale nën emrin “televizioni turk i brezit të ri.” Ky është një kompromis i nevojshëm për tregje si Europa dhe Amerika e Veriut, ku zakonet e shikuesve janë të orientuara drejt shkurtimit, sipas Ziyalar.
Megjithatë, Ziyalar mbron formatin, duke sugjeruar se cilësitë që konsiderohen të tepruara nga të huajt janë ato që i japin dramatike turke sharmën e saj dalluese. Vazhdimësia, thotë ai, ka “një sharm të ndryshëm” – një lloj investimi emocional që ndizet ngadalë.
