Nga Linda Baleta
Kur rrëfenjat marrin formë më shumë nga thashethemet se nga realiteti, sa shanse ka e vërteta që të mbijetojë?
Në rrëfemin e Homerit për Odiseun, e vërteta nuk duket të jetë e rrezikuar. Penelopa paraqitet si shembulli i përkushtimit. Ajo është gruaja që pret. Ajo thur dhe sfidon një shtëpi plot me pretendentë duke përdorur mençurinë e saj të heshtur, derisa Odiseu të kthehet. Historia e saj është e pastër, e palëkundur, e lëmuar në nivelin e mitit.
Në librin “Penelopiada” nga Margaret Atud (Atwood), lëmueshmëria e mitit të saj tronditet në themel. Atudi i jep Penelopës zërin e saj dhe ai zë bart ton hidhërimi. Penelopa ngul këmbë në besnikërinë e saj, risjell në kujtesë mrephtësinë që e mbajti të sigurt, e megjithatë e pranon se sa pak rëndësi kishin faktet kur nisën të qarkullonin thashethemet. Asa jiu mveshën pëshpëritje për besnikërinë e saj, fjalë që gjysma u besonin dhe gjysma i hidhnin poshtë, por që gjithmonë ishin të pranishme. Odiseu fitoi lavdinë e këngëve. Penelopa mbeti me njollën e dyshimit.
Historia, propaganda dhe gojët e liga vazhdimisht e dëshmojnë se mënyra më e shpejtë për të shkatërruar një reputacion nuk është me prova, por me pëshpëritje. Thashethem lëviz më shpejt se faktet, ngjit më gjatë se provat dhe ndryshon mënyrën se si shihet dikush, përpara se vetë personi në fjalë ta marrë vesh se po gjykohet.
Thashethemit nuk i duhet e vërteta. I duhet vetëm të përsëritet mjaftueshëm derisa të perceptohet si realitet. Dhe kur thashethemi nis të qarkullojë, realiteti nuk arrin ta zërë hapin. Sikurse na e tregon edhe Penelopa.
Edhe vendet e punës nuk ndryshojnë nga mitologjia. Reputacionet ngrihen dhe rrëzohen jo mbi bazën e performancës, por mbi rrëfimet që thuren për njerëzit. Vendet e punës kanë versionet e tyre të kësaj situate. Një reputacion mund të ndryshojë jo nga ajo që dikush bëri, por nga fjalët që thuhen për të. Një koment i hedhur rastësisht gjatë një takimi, një sugjerim i thënë kot në korridor, një pyetje e bërë me pak skepticizëm. Këto janë shkëndijëzat e vogla që mund të ndezin një flake të madhe. S’kalon shumë kohë dhe historia e aftësisë, ndershmërisë apo marrëdhënieve të dikujt në vendin e punës fillon të marrë jetë më vete. Dhe sapo ajo histori nis të qarkullojë, është tepër e vështirë të zhbëhet.
Na pëlqen të mendojmë se puna flet vetë dhe ka më shumë zë se thashethemet, por e vërteta është se rrallë ndodh kështu. Nëse nuk e tregon vetë historinë tënde, dikush tjetër do ta bëjë dhe rrëfimi i ATYRE mund të mos jetë dashamirës. Ky është rreziku kur komunikimi lihet pas dore. Heshtja lë hapësirë që të tjerët ta shkruajnë narrativën tënde. Dhe sapo ajo narrativë të ngurtësohet, shndërrohet në versionin që mbijeton.
Përgjegjësia nuk bie vetëm mbi individin që gjendet në shënjestër të rrjetave që thuren. Përgjegjësia bie edhe mbi ata që ia vënë veshin, ata që udhëheqin, ata që formësojnë kulturën e një vendi pune. Kur një thashethem merr hov, ia vlen të pyesësh: a bazohet në prova, apo janë thjesht fjalë? Kush përfiton nga ky tregim? Dhe çfarë dëmi shkaktohet kur dyshimi lihet të qarkullojë i pakontrolluar?
Edhe udhëheqësit përballen me zgjedhje. A t’i marrin thashethemet si të vërteta, duke i përfshirë ato në perceptimin e tyre për dikë? Apo të ndalen dhe të pyesin: nga erdhi ky tregim, kush përfiton prej tij, dhe çfarë dëmi mund të shkaktojë?
Atudi na kujton se historia nuk përcjell e ruan faktet e sakta, por sjell atë që është më e lehtë të përsëritet. Edhe në vendin e punës vlen e njëjta gjë. Versioni që mbijeton rrallëherë është e vërteta e pastër, por është versioni që tregohet dhe ritregohet, derisa të duket i palëkundur.
Pyetja, pra, është: a t’i ushqejmë thashethemet apo t’i sfidojmë ato? A ta pranojmë perceptimin si realitet apo të krijojmë hapësirë që e vërteta të ketë shansin e vet?
Sepse shumë kohë pasi faktet zhduken, është rrëfenja ajo që mbetet.
