Ka një listë të fshehtë fjalësh që nuk lejohen në rrjetet sociale – të paktën kështu duket se mendojnë të gjithë.
Ndoshta e ke vënë re se njerëzit shmangin disa fjalë. Thonë “unalived” në vend të “vrarë”. Armët quhen “pew pew”. Të rriturit që kryejnë marrëdhënie seksuale janë “seggs”. Vetë përdoruesit e rrjeteve e pranojnë se tingëllojnë qesharakë – por shumë prej tyre mendojnë se nuk kanë zgjidhje tjetër.
Ky fenomen quhet algospeak: një gjuhë e koduar që bazohet në idenë se algoritmet ulin dukshmërinë e përmbajtjes që përdor fjalë “të ndaluara”, ose për të shtyrë qëndrime politike të kompanive, ose për të mbajtur platformat “të pastra” që pëlqehen nga reklamuesit.
Industria e teknologjisë betohet se e gjitha kjo është marrëzi.
Një zëdhënës i YouTube, me emrin Boot Bullwinkle, e thotë hapur:
“YouTube nuk ka listë fjalësh të ndaluara. Politikat tona bazohen në faktin që konteksti ka rëndësi. Fjalët marrin kuptime dhe qëllime të ndryshme.”
Meta dhe TikTok po ashtu: kjo nuk ekziston, është mit.
E vërteta, megjithatë, është më e ndërlikuar.
Historia është plot me raste ku kompanitë e rrjeteve sociale kanë manipuluar në heshtje lartësimin dhe uljen e përmbajtjes – shpesh në kundërshtim me deklaratat e tyre për transparencë dhe neutralitet. Edhe nëse nuk vjen te fjalët e veçanta, ekspertët thonë se gjigantët e teknologjisë megjithatë ndërhyjnë, duke frenuar në mënyrë të imët disa materiale.
Problemi është se përdoruesi nuk e di kurrë pse një postim dështon. A e mërzite algoritmin, apo thjesht videoja nuk ishte e mirë? Kjo mjegull ka nxitur një vetë-censurë të përhapur. Në më të keqen, njerëzit shmangin krejt tema të caktuara vetëm për të mos “u ndëshkuar”.
Në një botë ku rrjetet sociale janë burimi kryesor i informacionit për gjithnjë e më shumë njerëz, kjo do të thotë se disa ide nuk arrijnë kurrë të publikohen.
Njeriu i ishullit
Pyesni Alex Pearlman. Ai është krijues përmbajtjeje me miliona ndjekës në TikTok, Instagram dhe YouTube, i njohur për humorin dhe komentet politike. Sipas tij, censura algoritmike është e kudondodhur.
“Vetëm në TikTok, unë mezi e përmend fjalën YouTube”, thotë ai. “Nëse them ‘shkoni te kanali im në YouTube’, videoja bie.” Ai beson se TikTok nuk dëshiron të çojë trafik te një konkurrent. (TikTok e mohon.)
Por, gjërat bëhen më shqetësuese.
Pearlman ka publikuar shpesh video për Jeffrey Epstein-in. Por një ditë gushti, papritur, disa prej tyre u hoqën nga TikTok. Në Instagram e YouTube mbetën online. TikTok dha “goditje” në llogarinë e tij pa treguar se çfarë shkelte.
Për ta shmangur, ai nisi ta quante Epstein-in “Njeriu i Ishullit”.
“Problemi i gjuhës së koduar është se një pjesë e madhe e publikut nuk kupton më për çfarë flet.”
TikTok nuk pranoi të fliste në emër, por tha se këto ngatërrime nuk pasqyrojnë mënyrën si funksionon platforma.
Megjithatë, ekzistojnë prova të shumta se rrjetet sociale kanë shtypur përmbajtje specifike.
Investigime nga BBC dhe Human Rights Watch gjetën se Facebook dhe Instagram kufizuan sistematikisht postimet pro-Palestinës pas 7 tetorit. Meta e mohoi me forcë se ishte qëllim, duke thënë se ka vetëm “gabime”.
Në 2019 doli se TikTok kishte udhëzuar moderatorët të ulnin dukshmërinë e përdoruesve “të shëmtuar”, të varfër, me aftësi të kufizuara apo LGBTQ+, sepse “prishnin pamjen e platformës”. TikTok tha se ishte një masë e gabuar kundër bullizmit dhe se nuk zbatohet më.
Po atë vit, dokumente interne tregonin se TikTok ndalonte transmetimet live ku kritikohej qeveria – përveçse “jo në tregun amerikan”.
Në 2023, TikTok pranoi se kishte një buton sekret “heating” për t’i bërë disa video virale me dorë. Nuk tha nëse përdoret ende.
“Po kanë një buton për nxehje, kanë dhe një për ftohje”, thotë Pearlman.
YouTube është kritikuar po ashtu: në 2019 një grup krijuesish LGBTQ+ i paditi duke pretenduar se videot me fjalë si “gay” ose “trans” demonetizoheshin. Çështja u hodh poshtë; YouTube thotë se nuk ka pasur kurrë politika të tilla.
Festivali muzikor që nuk ekziston
Rrjetet sociale ndërhyjnë në përmbajtje – dhe nganjëherë e pranojnë vetë. TikTok ka faqe të tëra ku shpjegon sistemin e rekomandimeve dhe premton “neutralitet”. Por platforma shton se duhet të respektojë kontekstin lokal, normat kulturore dhe sigurinë, sidomos tek të rinjtë.
Kufijtë, megjithatë, janë të paqartë.
Sarah T. Roberts, profesore në UCLA, thotë se politikat janë të padukshme dhe përdoruesit nuk e dinë kurrë se ku ndodhet vija e kuqe. “Njerëzit shpikin teori të tëra popullore për mënyrën si funksionojnë algoritmet.”
Dhe kjo sjell sjellje absurde.
Në gusht 2025, mijëra përdorues në SHBA filluan të postonin për një “festival muzikor” në Los Angeles – por festivali nuk ekzistonte. Ishte kod.
Në realitet, po mbaheshin protesta të mëdha kundër bastisjeve të ICE. Përdoruesit mendonin se videot për protestat do të hiqeshin, ndaj përdornin fjalë të koduara.
Ironikisht, kjo gjuhë e koduar i bëri videot më virale, sepse njerëzit donin të ishin pjesë e lojës.
Fenomeni quhet imagjinari algoritmik: njerëzit ndryshojnë sjelljen bazuar te besimet për algoritmet – dhe këto sjellje më pas ndikojnë vetë algoritmin.
A është gjithçka në mendjen tonë?
Algospeak nuk është i ri. Ka plot video për Epstein-in, Gazën dhe tema të tjera. Nëse TikTok donte të fshihte temat e dhunshme, do ta kishte bllokuar edhe fjalën “unalive”.
“Aspak nuk e dimë çfarë funksionon. Provojmë gjithçka”, thotë aktivistja Ariana Jasmine Afshar.
Edhe ajo beson se kompanitë ndërhyjnë, ndonjëherë në mënyrë të dukshme. Por e pranon se vetë fakti që videot e saj virale qëndrojnë online, tregon se nuk ka censurim total.
Madje Instagram e ka kontaktuar për t’i dhënë këshilla se si të rritet akoma më shumë.
E vërteta e madhe, sipas profesoreshës Roberts, është se nuk ka të bëjë me politikë – por me para.
Rrjetet sociale duan aplikacione që përdoren shumë, ku reklamuesit ndihen komod, dhe ku rregullatorët nuk ndërhyjnë. Gjithçka i shërben fitimit.
“Shumicën e kohës interesat e moderimit përputhen me të mirën e shumicës së përdoruesve”, thotë Roberts. “Por kur është nevoja të devijojnë, ata e bëjnë.”
Dhe pyetja që shtrohet është:
A është kjo mënyra më e mirë që shoqëritë tona të komunikojnë për çështje politike e shoqërore – brenda platformave që përfitojnë nga pakënaqësia jonë?
⸻
