Rreth 3 milionë lumenj që përshkojnë globin po përjetojnë ndryshime të shpejta dhe të papritura, me pasoja potencialisht drastike për gjithçka, nga furnizimi me ujë të pijshëm deri te rreziqet e përmbytjeve, sipas një studimi të ri.
Shkencëtarët hartuan rrjedhën e ujit në çdo lumë të planetit, çdo ditë gjatë 35 viteve të fundit, duke përdorur një kombinim të të dhënave satelitore dhe modelimit kompjuterik. Ajo që zbuluan i tronditi.
Gati gjysma e lumenjve më të mëdhenj të poshtëm në botë — 44% — pësuan një rënie në sasinë e ujit që rrjedh përmes tyre çdo vit, sipas kërkimit të botuar të enjten në revistën Science.
Lumenj si Kongo, lumi i dytë më i madh në Afrikë, Jangce, që përshkon Kinën, dhe Plata në Amerikën e Jugut, pësuan rënie të ndjeshme, tha Dongmei Feng, autorja kryesore e studimit dhe profesore e hidrologjisë në Universitetin e Cincinnati-t.
Për lumenjtë më të vegjël në zonat malore, historia ishte ndryshe: 17% prej tyre panë një rritje në normën e rrjedhjes.
Edhe pse studimi nuk u ndal tek arsyet e ndryshimeve, autorët thonë se shkaktarët kryesorë janë aktivitetet njerëzore dhe kriza klimatike e nxitur nga lëndët djegëse fosile, e cila po ndryshon modelet e reshjeve dhe po përshpejton shkrirjen e borës.
Studimet e mëparshme zakonisht janë përqendruar në rrjedhën e ujit përmes lumenjve më të mëdhenj dhe kanë prodhuar rezultate të kufizuara në vende të veçanta dhe në momente specifike, tha Colin Gleason, bashkautor i studimit dhe profesor i inxhinierisë civile dhe mjedisore në Universitetin e Massachusetts Amherst.
Metodat e përdorura në këtë kërkim lejuan që të analizohej “kudo, njëkohësisht,” tha ai për CNN. Ndërsa kjo mund të mos japë ende precizionin lokal të studimeve të tjera, “ne mendojmë se kjo mund të jetë harta më e saktë e rrjedhës së lumenjve ndonjëherë,” shtoi ai.
Përfundimi i Gleason-it: “Uau, lumenjtë e botës janë shumë ndryshe nga ç’mendonim.” Disa po ndryshojnë me 5% ose 10% në vit, tregoi raporti. “Ky është një ndryshim shumë i shpejtë,” tha ai.
Lumenjtë janë “si enët e gjakut të Tokës” dhe ndryshimet në mënyrën se si rrjedhin ata kanë pasoja të thella, tha Feng. Uljet e ndjeshme në lumenjtë e poshtëm do të thonë më pak ujë të freskët në pjesët më të mëdha të shumë lumenjve të planetit, thuhet në raport. Kjo përkthehet në më pak ujë të pijshëm për njerëzit, për të ujitur të mbjellat dhe për të ushqyer bagëtinë.
Rrjedhat më të ngadalta do të thotë gjithashtu që lumenjtë kanë më pak fuqi për të transportuar sedimente, të përbëra nga dheu dhe gurë të vegjël. Kjo ka ndikime të mëdha më poshtë në rrjedhë, pasi sedimentet janë jetike për të ndërtuar deltën e lumenjve, të cilat ofrojnë mbrojtje natyrore ndaj rritjes së nivelit të detit.
Për lumenjtë më të vegjël, shumë prej të cilëve preken nga rritja e akullit dhe shkrirja e borës ndërsa bota ngrohet, rrjedha më e shpejtë mund të ketë disa efekte pozitive, siç është furnizimi me lëndë ushqyese për peshqit dhe ndihma në migrimin e tyre.
Por kjo gjithashtu shkakton probleme. Rrjedha më e shpejtë mund të “sjellë një pengesë të papritur” në planet për energji hidrike në zona si Himalajet, pasi më shumë sedimente transportohen poshtë, duke rrezikuar të bllokojnë infrastrukturën.
Mund të përkeqësojë gjithashtu përmbytjet. Kishte një rritje prej 42% të përmbytjeve të mëdha nga lumenjtë e vegjël në rrjedhën e sipërme gjatë periudhës 35-vjeçare, tregoi studimi. Gleason përmendi Vermont-in, i cili ka përjetuar përmbytje shkatërruese në verat e fundit për shkak të faktorëve që përfshijnë ndryshimet klimatike, të cilat po intensifikojnë reshjet, dhe ndërhyrjet e njerëzve në rrjedhën e lumenjve.
Hannah Cloke, një profesore e hidrologjisë në Universitetin e Reading-ut që nuk ishte e përfshirë në studim, tha se fokusi i gjerë i kërkimit për të përfshirë edhe lumenjtë më të vegjël ishte i rëndësishëm.
“Disa nga përmbytjet më vdekjeprurëse nuk janë domosdoshmërisht në lumenjtë e mëdhenj që mund të prisni,” tha ajo për CNN. “Në vend të kësaj, ato lidhen me lumenj të vegjël ose edhe zakonisht të thatë që papritmas mbushen me ujë dhe marrin me vete njerëz, makina dhe ndërtesa.”
Hapi i ardhshëm është të zbulojmë saktësisht pse rrjedhat e lumenjve po ndryshojnë kaq shpejt dhe të gjejmë mënyra për t’u përgjigjur.
“Ka një lidhje të drejtpërdrejtë midis aktivitetit njerëzor dhe ndryshimeve në ciklin jetësor të ujit,” tha Cloke për CNN. Mbrojtja e lumenjve do të thotë të djegësh shumë më pak lëndë djegëse fosile, të përshtatesh me ndryshimet që tashmë janë të pashmangshme dhe t’u përgjigjesh ndikimeve të ndërhyrjeve njerëzore, si ndryshimi i kanaleve të lumenjve dhe ndërtimi në fusha përmbytjeje, shtoi ajo.
“Lumenjtë janë krijesa dinamike dhe të bukura,” tha Cloke, “dhe njerëzit nuk duhet kurrë t’i marrin ata si të mirëqenë ose të shpërdorojnë burimet që ata na ofrojnë.”
