Salla Saastamoinen, acting director of OLAF (European Anti-Fraud Office), speaks: OLAF found violations in the use of IPARD funds, the Commission requests concrete measures from Albania
Nearly two years after the publication of the investigative report on the possible misuse of European Union IPARD funds in Albania, the European Anti-Fraud Office (OLAF) has confirmed that the investigations have uncovered irregularities in the implementation of the program.
In an interview with "Monitor", the acting director of OLAF, Salla Saastamoinen, speaks about the findings of the investigation, cooperation with Albanian authorities and the measures taken by the European Commission, including the temporary freezing of funds pending reforms and concrete actions by the Albanian side.
It also focuses on OLAF's new priorities in the context of Albania's EU accession process, the importance of strengthening anti-corruption institutions, the risk of smuggling and counterfeit products, and the role that new technologies, including Artificial Intelligence, can have in preventing fraud.
Finally, Saastamoinen emphasizes the need to increase public awareness about the role of OLAF and encourages Albanian citizens to report any suspected cases of abuse of EU funds.
It has been almost two years since the report regarding the possible misuse of IPARD funds allocated to AZHBR. We would like to know what the estimated financial damage is?
As far as the European Anti-Fraud Office is concerned, I think it is important to clarify our role. This also explains these findings and how they are used in this investigation case. We, as the European Anti-Fraud Office, follow the Union's money.
We follow Union funds and we can follow them outside the Union, in candidate countries. So, we had a mandate to identify if there was any violation with Union funding in Albania in relation to IPARD funds. We investigated and found evidence that there was. Then we follow it up and on that basis we can give financial recommendations and we can give judicial findings.
We do not take follow-up measures. They are the ones who can make decisions on the financial side. We gave our recommendations to the Directorate-General of the European Commission that is responsible for agriculture.
And our findings were that there could be a potential disapproval criterion for funding around 33 million euros.
And since we have to do this, there is an interest of the European Commission to protect the funds, this means that the Commission and specifically the Directorate General of Agriculture took the decision for precautionary measures to freeze the funds until Albania takes sufficient and necessary measures.
And the total amount was 112 million euros. As I said, the prosecution part is in the hands of the Albanian judiciary.
What challenges has OLAF identified so far in cooperation with the Albanian authorities?
It is understandable that when cooperation on these practical issues begins, in the real investigation, in the first cases it may not be clear, for example, what is the role, what is the exact mandate, what are the rights of OLAF investigators and those who participate, what are the possible sources, who are perhaps the interested persons and then the Albanian authorities supporting the investigation. So, at the beginning, we need to clarify this.
We need to clarify our rights to conduct interviews, to conduct on-site inspections. And this is done, as I said, when European Union money goes out, OLAF can go out and we can take practical measures.
We can go to the premises of an interested person, we can take scientific evidence from laptops or phones. This was clarified and we had the cooperation and support of the Albanian anti-fraud coordination services.
So, they are the ones who support the monitoring investigation. And we also had cooperation from the body that managed the Union funds, the Albanian Agency for Agricultural and Rural Development. So we had cooperation from both bodies.
inquiry
When European Union money goes out, OLAF can go out and we can take practical measures. We can go to the premises of an interested person, we can take scientific evidence from laptops or phones. This was clarified and we had the cooperation and support of the Albanian anti-fraud coordination services.
How is this cooperation now? Can anything be improved?
I think there are two elements here that we need to consider. There was an element in the investigation itself. So after we do the final report and make the recommendations, then our role as an anti-fraud office is to monitor whether the prosecution is done.
On the other hand, the decision on what happens, for example, regarding the freezing of funds, is up to those who make decisions on the management of funds, in this case by the General Directorate of our Committee on Agriculture. And for these two elements there is cooperation, in the sense that we have received information on the steps taken. We do not evaluate them. It is part of our monitoring system.
Our colleagues in the General Directorate of Agriculture are conducting bilateral negotiations on the necessary measures. And they will assess how they are progressing and whether they are sufficient to take further decisions. So, in this sense, cooperation exists. The Albanian authorities are taking measures and negotiations continue.
I can't give details. What I can say is that I recently met with the Minister of Finance, Mr. Petrit Malaj, who explained what kind of new and latest measures have been taken. For example, that Albania adopted the National Anti-Fraud Strategy last May.
Dhe kjo është shumë e rëndësishme. Dhe pastaj, për shembull, në lidhje me bashkëpunimin nga ana jonë, ne si Zyra kundër Mashtrimit, bashkëpunuam me autoritetet shqiptare gjatë përgatitjes së asaj strategjie kombëtare kundër mashtrimit. Ne dhamë komente, për shembull, në lidhje me rëndësinë e vlerësimeve të riskut, që strategjia të vendoset aty ku ka rreziqe, që duhet të ketë kanale për raportim.
Dhe tani shohim se në versionin përfundimtar këto u morën parasysh. Pra, mendoj se ky lloj fluksi informacioni në bashkëpunim funksionoi.
Natyrisht, një strategji mund të mbetet vetëm letër. Vlera e strategjisë është te zbatimi i saj. Dhe kjo do të thotë që ne presim që autoritetet të veprojnë mbi këtë bazë duke punuar për masa konkrete. Këto hapa po vlerësohen gjithashtu nga kolegët në Drejtorinë e Përgjithshme të Bujqësisë.
Siç e përmendët më parë edhe ju, OLAF ka një mandat të gjerë për të hetuar mashtrimet që ndikojnë në buxhetin e BE-së. Cilat janë prioritetet konkrete për Shqipërinë në këtë fazë?
Këtu, do të kthehesha edhe një herë te roli i OLAF-it. Pra, ne kemi rolin tonë si një zyrë hetimore e pavarur. Por jemi gjithashtu pjesë e procesit të pranimit dhe zgjerimit të Shqipërisë.
Dhe mendoj se aktualisht, në këtë fazë, progresi me negociatat e anëtarësimit është gjithashtu i rëndësishëm dhe përparësi. OLAF-i është i përfshirë në të ashtuquajturat negociata themelore, të cilat kanë të bëjnë me mbrojtjen e interesave financiare të Bashkimit Europian.
Një pjesë është legjislacioni, një pjesë janë çështjet institucionale dhe një pjesë është bashkëpunimi konkret me OLAF-in.
Dhe e përmend këtë si përparësi sepse e di që qeveria shqiptare i ka kushtuar vëmendje dhe Komisioni i Presidentes von der Leyen, i cili nisi në fund të vitit të kaluar, e ka përmendur posaçërisht zgjerimin si përparësi të komisionit.
Pikërisht tani në shtator, Presidentja von der Leyen, në fjalimin e saj për gjendjen e Unionit, tha se duhet të bëjmë ribashkimin evropian.
Pra, kjo është arsyeja pse e konsideroj se edhe nga perspektiva e Zyrës sonë kundër mashtrimit, është e rëndësishme t’i kemi këto elemente të legjislacionit.
Mësova se do të ketë një Kod Penal të ri. Është e rëndësishme pasi merret me anën kriminale të mashtrimit dhe korrupsionit. Kjo duhet të jetë baza dhe pastaj të zbatohet.
Nga ana institucionale, për shembull, kemi shërbimin shqiptar të koordinimit kundër mashtrimit që është krijuar.
Përparësia jonë e radhës do të jetë ndërtimi i rrjetit funksional me të gjitha autoritetet që menaxhojnë paratë dhe të cilat do të merren më pas me parregullsitë e mundshme. Pra, ky është prioriteti për shqiptarët që ne e mbështesim.
Dhe kërkesa e tretë në anëtarësim, është që autoritetet shqiptare të bashkëpunojnë me ne, me Zyrën kundër Mashtrimit, në hetime dhe duke na raportuar për çdo shkelje që mund të ndodhë. Mandati ynë shtrihet nga shkeljet deri te buxheti, por edhe, për shembull, te mbledhja e të ardhurave.
Pra, ne punojmë me doganat këtu në Shqipëri. Për shembull mund të mbrojmë edhe mjedisin, për shembull, për të parandaluar dërgesat e mbeturinave të rrezikshme që janë kundër ligjit. Ose të mbrojmë, për shembull, nga produktet e falsifikuara.
E përmenda këtë shkurtimisht, që kemi mandat të gjerë. Në këto lloj hetimesh, meqenëse kemi shumë fonde të reja, duke përfshirë Agjendën e Reformave dhe Rritjes, mendoj se ngritja e hetimeve të para për çdo shkelje të mundshme është e rëndësishme për ne.
Dhe për sa i përket raportimit si të tillë, do të thoshim se presim edhe më shumë vëmendje për raportimin e parregullsive tek OLAF-i. Sepse Shqipëria ka ndërtuar, ka ngritur tashmë këto njësi auditimi dhe kontrolli ku kryhen auditime. Nëse gjeni diçka gjatë auditimit, ne presim që parregullsitë, shkeljet të raportohen.
A mendoni se Shqipëria është vërtet e përgatitur të menaxhojë fonde më të mëdha pasi, le të supozojmë, të pranohet në Eurozonë?
Kjo është një pyetje shumë e rëndësishme. Natyrisht, duhet të menaxhoni mirë fondet ekzistuese. Ky është një proces, dhe është një situatë paksa e ngjashme për shtetet anëtare.
Ne po theksojmë në përgjithësi se shtetet anëtare duhet të ndërtojnë një sistem të sigurt dhe efektiv që të marrin përgjegjësinë e mbrojtjes së interesit financiar.
Dhe arsyeja pse e them këtë është se kur shkojmë te mënyrat e financimit që përdorin financimin e bazuar në performancë në RRF të BE-së dhe propozimin e Komisionit për kornizën e ardhshme shumëvjeçare për financim, së pari, kjo është shumë më e madhe.
Gjithashtu, BE thuajse dyfishon buxhetin, dhe ka më shumë nga elementi i financimit të bazuar në performancë. Autoritetet e shteteve anëtare qëndrojnë në ballë.
Edhe autoritetet shqiptare duhet të qëndrojnë në ballë të gjetjes së rasteve të mundshme të mashtrimit dhe korrupsionit dhe çdo shkeljeje tjetër.
Ajo që e konsideroj të rëndësishme është që në Shqipëri tashmë keni krijuar Prokurorinë e Posaçme dhe Gjykatat e Posaçme kundër Korrupsionit.
Është e rëndësishme që këto të jenë të forta, dhe shoh që ato po fillojnë të funksionojnë. Pra, ky është elementi i vetëm që do të fliste për mundësinë e trajtimit për financimet e mëtejshme. Shoh se janë bërë hapa për të krijuar sisteme auditimi, kontrolli dhe menaxhimi për fondet.
Mendoj se ato duhet të funksionojnë në praktikë, të kenë burime. Kjo do të thotë që të kenë njerëzit, kapacitetin dhe ndërtimi i kapaciteteve gjatë gjithë procesit është i nevojshëm. Dua të them, anëtarësimi nuk do të bëhet nesër.
Pra, Shqipëria ka kohë, por nëse e përdor mirë, nëse merr masa konkrete, ndërton kapacitetin, i kushton vëmendje kësaj, mendoj se Shqipëria do të jetë gati pas procesit.
Në disa vende, teknologjitë gjurmuese si blockchain ose Inteligjenca Artificiale janë përdorur për të monitoruar përdorimin e fondeve. A mendoni se Shqipëria mund të përfitojë nga një inovacion i tillë për të parandaluar mashtrimet? Ndoshta e dini, por ne tashmë kemi një ministër të Inteligjencës Artificiale.
Kam dëgjuar për ministren e Inteligjencës Artificiale. Nuk e kam takuar. Si e quani ju?
Mashtruesit përdorin Inteligjencë Artificiale, duhet ta përdorim edhe ne për t’i ndalur
Pra, është Diella. Po, kjo është diçka me të vërtetë interesante. Po, mashtruesit, ata që bëjnë diçka të gabuar me buxhetin e Unionit, përdorin teknologji më moderne, përfshirë edhe Inteligjencën Artificiale. Kjo do të thotë se ne që po luftojmë kundër tyre, që kërkojmë t’i luftojmë, duhet t’i përdorim edhe këto teknologji.
Do ta fusja përdorimin e Inteligjencës Artificiale, për shembull, në punën e Zyrës kundër Mashtrimit, dhe kjo vjen nga dy drejtime.
Njëra është se si mund ta përdorim këtë në vetë hetimet.
Dhe një shembull nga të ardhurat, është se ne po kontrollojmë nëse buxheti i Unionit merr një pjesë të të ardhurave doganore. Aty marrim një pjesë të burimeve tona në buxhetin e Unionit.
Pra, kemi ndjekur dhe monitoruar të ardhurat doganore në fusha të caktuara, për shembull tekstilet, në mënyrë që mallrat të mos nënvlerësohen kur sillen këtu, kemi zhvilluar modelim shumë të përpunuar, i cili është i ngjashëm me Inteligjencën Artificiale, e cila në fakt mund të monitorojë të gjitha importet dhe më pas mund të gjejë një model kur diçka do të ishte vërtet e nënvlerësuar, dhe kjo do të na tregonte se Unioni po humbet të gjitha paratë.
Modelimi dhe përdorimi i Inteligjencës Artificiale për të dhënat e mëdha mund të jetë një mjet. Por unë nuk e nënvlerësoj gjithashtu rritjen e efikasitetit në punën tonë administrative. Ne po administrojmë të gjithë procedurën për hetimet.
Pra, në OLAF po zhvillojmë edhe IA-në, jo vetëm në Komisionin Evropian, por kemi zhvilluar diçka që është një lloj CHAPT -EC, ku mund ta përdorim IA-në në një mjedis të sigurt, për shembull, për të raporte administrative, për të bërë përmbledhje.
Ne e përdorim atë në përkthime, për të pasur përkthime si dorë e parë, dhe kjo është shumë e rëndësishme sepse kursen burimet tona administrative, kështu që mund të përqendrohemi aty ku nevojitet, ku nevojitet njeriu në fund.
Pra, ky është përdorimi. Dhe meqë ra fjala, ju përmendët se keni një ministër të IA-së. Së fundmi diskutova me drejtoreshën e SASPAC-ut, Eridana Çano, e cila, për shembull, tha se po përdorin përkthimin e bazuar tek Inteligjenca Artificiale, sepse shqipja aktualisht nuk është gjuhë zyrtare e BE-së, dhe ne duhet të dërgojmë shumë dokumente, dhe saktësia e vlerësuar është 96%.
Kështu që kjo kursen shumë përpjekje administrative, nëse mund ta bëjmë. Unë vetë vij nga zona gjuhësore e finlandishtes, jo shumë njerëz flasin finlandisht, kështu që në këtë lloj elementi Inteligjenca Artificiale është gjithashtu e rëndësishme.
Më parë përmendët luftën kundër produkteve të falsifikuara, të cilat dëmtojnë si bizneset ashtu edhe klientët këtu në Shqipëri. A është Shqipëria e përfshirë në mekanizmin e bashkëpunimit me OLAF-in për trajtimin e kësaj çështjeje?
Në rastin tonë, kjo lidhet me importin dhe eksportin e mallrave në zonën doganore të Unionit. Puna e OLAF-it në këtë fushë është koordinimi i doganave të shteteve anëtare dhe të vendeve të treta.
Në fakt, midis OLAF-it dhe Shqipërisë, që nga Marrëveshja e Asociimit të vitit 2009, mund të bashkëpunojmë me autoritetet doganore, pra është pjesë e marrëveshjes së asociimit. Ne e kemi bërë këtë bashkëpunim, doganat shqiptare janë pjesë e veprimeve tona të koordinimit.
Sigurisht, kjo mund të ketë lidhje me produktet e falsifikuara, me shampo, kozmetikë, produkte mjekësore. Ne mund të ndjekim kontejnerët individualë ku shkojnë dhe mund t’i informojmë autoritetet kombëtare që të bëjnë një vlerësim.
E njëjta gjë vlen edhe për mbetjet e rrezikshme. Dhe shembulli ynë i fundit me autoritetet shqiptare është se ndoqëm import/eksportet, dërgesat e mbetjeve të rrezikshme, dhe ishim në gjendje t’i informonim dhe të bashkëpunonim me autoritetet shqiptare, të cilat i ndalën ato.
Në këtë mënyrë, ne po kursejmë dhe mbrojmë shëndetin e evropianëve, shëndetin e shqiptarëve. Pra, punojmë në këtë mënyrë, dhe pastaj ndjekim rastin.
Përsëri, nëse ka diçka kriminale, varet nga autoritetet kombëtare që të marrin masa. Por roli ynë është që të mund të shohim situatën ndërkufitare të transportit të mallrave.
Doganat e shteteve anëtare dhe doganat shqiptare mund të shohin të tyren, ndërsa ne shohim situatën evropiane. Në këtë mënyrë, ne mund të sjellim vlerë të shtuar, duke sjellë informacion dhe duke u dhënë informacionin e duhur në kohë autoriteteve për të vendosur se kur të marrin masat.
Shqipëria është një korridor i rëndësishëm tregtar midis Bashkimit Evropian dhe rajonit. A ka ndonjë mundësi rreziku që mund ta aplikojmë në bashkëpunim për sa u përket mallrave të paligjshme dhe si po monitorohet ky rrezik?
Po, ekziston një rrezik. Shqipëria është pjesë e Ballkanit Perëndimor.
Konfigurimi juaj gjeografik është një fakt. Është këtu midis Evropës dhe pastaj nga Azia, dhe vjen në rrugë tokësore, dhe gjithashtu në rrugë detare të afërta. Pra, po, ekziston një rrezik. Dhe problemet tipike të kontrabandës së mallrave të paligjshme janë, për shembull, me duhanin.
Kjo është diçka me të cilën ne punojmë edhe në Zyrën kundër Mashtrimit. Ne punojmë me autoritetet doganore për të ndaluar kontrabandën.
Ne jemi në gjendje, përsëri, kur shqyrtojmë portet detare, vijën bregdetare, të ndjekim trajtimin dhe transportin e kontejnerëve, kur kemi një dyshim se ato përmbajnë duhan.
Në ditët e sotme, duhani, natyrisht është edhe më i gjerë. Janë të gjitha llojet e produkteve të reja të duhanit që fillojmë të gjejmë.
Pra, ne fillojmë të gjejmë këtë lloj mallrash. Kjo është një fushë ku Shqipëria ka një rrezik, ka një rrezik të madh, dhe duhet të bëjë përpjekje për ta ndaluar atë.
OLAF-i gjithashtu ka rritur fokusin e vet në mbrojtjen e fondeve të gjelbra dhe atyre që lidhen me tranzicionin klimatik. Cilat rreziqe duhet të shmangen në Shqipëri, ndërsa përgatitet për projektet në këtë fushë?
Një element i parë që përmenda është se, po, ka disa burime të veta për buxhetin e Unionit që lidhen me fondet e gjelbra. Për shembull, skemat e emetimeve tregtare, një pjesë e tyre vjen në buxhetin e Unionit si të ardhura.
Pastaj një burim i ri është edhe përdorimi i mbetjeve plastike. Nëse do të kishte shkelje në lidhje me këto të ardhura, kjo do të ishte diçka që OLAF-i mund të hetonte.
Nuk kemi pasur ende shumë raste për këtë çështje, por e mbajmë parasysh këtë në lidhje me të ardhurat.
Kur flitet për fondet e gjelbra, ka shumë edhe në anën e shpenzimeve, sepse fondet e Unionit për të mbështetur tranzicionin e gjelbër në energjitë e rinovueshme dhe gjithashtu në produktet e pastra dhe metodat e pastra të prodhimit janë rritur vitet e fundit.
Konkretisht, në mandatin e mëparshëm të Komisionit, shumë fonde shkuan atje. Pra, po, ka edhe rreziqe, sepse këto fonde duhet të përdoren gjithashtu në përputhje të plotë me rregullat e Unionit. Kur përfshihen shuma të mëdha parash, ka më shumë interesa.
Është një lloj tundimi për mashtruesit që të përpiqen ta përdorin në mënyrën e gabuar. Prandaj duhet t’i kushtojmë vëmendje të veçantë. Çfarë do të thotë kjo? Do të thotë manipulim i procedurave të prokurimit.
Mund të nënkuptojë kosto të rreme ose të fryra, pra ngrini kostot, ose përdorimin e ndërmjetësve që nuk supozohet të jenë aty, të cilët nuk sjellin vlerë të vërtetë. Është një lloj bashkëpunimi. Dhe ne i kemi parë të gjithë këto lloje elementesh edhe me fondet e gjelbra.
Prandaj, ajo që duhet të bëjë Shqipëria është të sigurojë që rregullat e përzgjedhjes së projekteve të jenë transparente, të ketë mbikëqyrje në tërësi dhe kontrolli të mundësojë verifikimin e rezultateve.
Këto janë thelbësore. Ne themi se ky është një tranzicion i gjelbër, një tranzicion i pastër, por duhet të jetë edhe i pastër financiarisht. Pra, duhet të jetë një tranzicion i pastër financiarisht, kjo është ajo që dua të them.
A mendoni se qytetarët shqiptarë, si qytetarë të ardhshëm të Bashkimit Evropian, janë të vetëdijshëm për rolin e OLAF-it dhe mundësinë për të raportuar abuzimet?
Supozimi im i përgjithshëm do të ishte se ata nuk janë shumë të vetëdijshëm.
A ka plane për fushata për rritjen e ndërgjegjësimit?
Ata mund të mos e dinë që ekziston ky organ evropian kundër mashtrimit me qëllim mbrojtjen e tyre, mbrojtjen e parave të taksapagueseve, që ne kemi mundësinë të veprojmë këtu dhe kemi mandatin për të kryer detyrën në Shqipëri dhe kjo duhet të rritet.
Lidhur me informacionin ose fushatat informative, ne po punojmë me autoritetet shqiptare.
Këto ditë kemi një seminar me shërbimet e koordinimit kundër mashtrimit, çdo vend ka një shërbim koordinimi kundër mashtrimit dhe pastaj pjesa tjetër është se si i promovojmë rastet.
Ne punojmë me autoritetet shqiptare që menaxhojnë paratë.
I recently had a meeting with the Director of SASPAC and she explained that there are plans to create a website, a platform, so that it is easy to know how to report irregularities and this is something that can be done at a national level and that can be combined with our outreach.
We, OLAF, already have the reporting system, it's a website, it's quite simple, anyone can send their suspicions about the misuse of Union funds.
Our website works in the languages of the Union, but I know that Albanians are very good with languages, so maybe that's something that helps.
Anyone can do this anonymously.
They say the source, but their identity is not revealed, so that way it is safe and protected. We use this information that comes from citizens.
We receive this type of information every year on potential irregularities across Europe and in third countries and perhaps 2/3 of it comes from our reporting system.
So the role of individuals can be important. I encourage you and thank you because this interview is a way to spread awareness and I understand that your magazine is interested in economic issues, but those who read are also citizens, so in any capacity, we welcome the information and the possible insights.
And in fact, what I mentioned at the end is that investigative journalism is also important in the field of anti-fraud measures./Monitor
