Today, August 17, we remember the former Editor of the Newspaper "Dielli", former Secretary of the Pan-Albanian Federation of America Prof. Peter Prifti. He was the last of Noli's collaborators. P. Prifti passed away on August 17, 2010, in San Diego at the age of 85. The death of Professor Peter Prifti was conveyed as a loss not only to his relatives and friends, but to the entire Albanian academic world. He was one of Noli's disciples and a tireless and highly qualified worker of the Albanian national issue. He served with spirit and knowledge for the Albanian nation, for Albania and Kosovo. His public letters addressed to US presidents or secretaries of State on the issue of Kosovo are well known. His scholarly, literary, journalistic heritage constitutes a national cultural and historical treasure.
Prof. Peter Prifti, has often expressed during his lifetime that he was lucky to have known the Icon of the Nation, Fan S. Nolin, up close. In his memoirs he writes: "I am happy that I had the good fortune to know this giant intellectual, this indomitable fighter, this tireless worker, this great man of the Albanian race. He is and will be for me an example of pure Albanian patriotism, an example of selfless work to raise Albanian culture to a higher level and for the all-round progress of the Albanian people."
Peter R. Prifti, brother of writer Naum Prifti, was born in Rehova, Kosovo in 1925 and at the age of 15, during World War II, he made his way to the United States of America.
In March 1940, he settled in Philadelphia, where his father Rafael, who had come to the US in 1916, and his brother Paul, who had come two years before Peter, lived.
Peter graduated with honors from high school in 1944 and that same year began his undergraduate studies at Pennsylvania State College, where he studied political science, literature, linguistics, psychology, and history. In 1948, Peter graduated with a Bachelor of Arts degree and, seven years later, in 1955, he completed his long academic studies; he graduated with a Master of Arts degree from the University of Pennsylvania. In 1965, he went to Paris to study French at L'Alliance Francaise.
Peter R. Prifti worked for many years in the international studies department at the Massachusetts Institute of Technology in Cambridge, one of the most famous of its kind, through which other Albanians had also passed, such as the famous Gjon Mili (former treasurer of Vatra), the engineer Kostë Mani, the father of the great artist Pirro Mani, and others. Peter R. Prifti dealt mainly with Albanian issues.
In 1958, Peter Prifti received an invitation from Vatra to work as editor of the newspaper “Dielli”. The invitation was made to him by the mayor of Vatra, the well-known nationalist, Kristo Thanasi, while the newspaper was run by the veteran journalist, editor-at-large and secretary of Vatra for more than two decades, Qerim Panariti. This was not an immediate contact with Dielli and Vatra; Peter Prifti had been a collaborator of Dielli for a long time, both his father and brother Paul were from Vatra. He gladly accepted the invitation also because of the adoration he had for the great Noli, whom he had the opportunity to visit several times and interview.
Peter Prifti worked tirelessly for Diellin and Vatra. The archive contains his correspondence with Vatra and readers of Diellin, where he correctly assessed the reactions and requests of the readers. The archive also contains correspondence with official Tirana and the Albanian embassy in Paris.
Editor of Dielli and secretary of Vatra
Peter Prifti won the position of editor of the newspaper Dielli in the 1958 Assembly. In fact, there was a kind of conflict in that Assembly because Qerim Panariti, who had proposed him and introduced him to the chairman of Vatra, Kristo Thanasi, in the Assembly it seems that he changed his mind, not about Peter, but about himself. He had warned the assembly that he needed an assistant and apparently the reason was the retirement of the veteran journalist who had been running Dielli since 1944 and the payment of the pension prevented him from receiving a salary as an editor. But what had happened? He had changed his mind at the last moment, so he would continue as an editor himself and did not present the candidacy of the editor in the Assembly. Of course, Peter Prifti started working as an editor and from that moment Panariti was the Managing Editor. The conflict was explained by Peter Prifti himself in the notes and comments for the Assembly that he published on October 28, 1958 with the note: Peter R. Prifti, delegate of branch 28 in Philadelphia. He continued his duty as parallel editor during 1959, specifically until September 16, 1959, but on the eve of the annual Vatra assembly, Dielli published an announcement that a new editor was needed. Although formally the editor was elected at each assembly, it is clear that something had happened. It seems that things did not go well between the two editors who represented different generations. Much later, it was Peter Prifti himself who revealed the truth in his memoirs: "After a few months in the Vatra office, Qerim and I fell into a major conflict over a number of issues. At that time, I asked the Vatra leadership to decide between Qerim and me; otherwise, I would resign. Alarmed, Vatra officials turned to Noli for advice.
"Keep them both!" Noli advised without hesitation.
Peter explains: “Noli’s reasoning was that Qerim and I represented two generations of homemakers, he the older generation and I the younger, and so it was good to work together.” …
A compromise was reached, Peter Prifti resigned as editor, but agreed to hold the position of secretary of Vatra for 1960, while Qerim Panariti became editor again and P. Chikos was appointed Managing Editor.
During his time as editor, he was known for his unique writing style, the topics he covered, and the arguments he used to support the ideas he presented.
In the conversations I have had with Prof. Peter Prifti, I have learned that he has felt special satisfaction for so long that he has worked as editor of Dielli (about a year or so). The evaluations of his work are still preserved in the Vatra archive. It is worth quoting a letter of May 6, 1959, where the reader HG Chorrushi, residing in Kokomo, Indiana, writes a letter to him: Dear Mr. Editor, Peter R. Prifti! I congratulate you on your gracious work with the Dielli newspaper.
Dielli taught us to write our name; it taught us patriotism, it taught us to love our homeland, it taught us to fight the enemies of Albania with American dollars; Vatra and Dielli saved Albania from Greek barbarism, from Serbs and rebels in 1914. It must be said that the newspaper Dielli rejected the Turks and the Kurds and united all Albanians.
Peter Prifti's comments and analyses are distinguished by the strength of his argument and the clarity of his thoughts. In the newspaper of October 8, 1958, he wrote the editorial: "The Dilemma of American Albanians - To Come or Not to Come to Albania?" It is the time when Washington has given the green light for American Albanians to go to Albania, but they are still undecided and are in a dilemma and uncertain. And he presents the dilemmas for specific groups; for those who have families there, for the political group that is afraid of going for political reasons, for those who are afraid of diseases, for those who are afraid of a war and may be left behind, etc. However, in a previous editorial he does not spare the advice for all groups: Be careful, do not go to Albania with an American mentality and do not forget the fact that America did not have diplomatic representation in Albania!
Peter writes: You do as you wish, but I'm going...! And he went to Albania.
In the editorial of October 22, 1958, he published a commentary on the future of Vatra entitled "Vatra at the Crossroads". After listing the golden pages of history written by its colossuses Noli, Konica, Dako, Floqi, Chekrezi and others, he analyzed the orientation in the new times, where in addition to the old generation, it sought care for the new generation born in the USA, a generation that could not live with the glory of the past. "The time has come," wrote Peter Prifti more than five decades ago, "for Vatra to take a new path and take an interest in the new generation and its future in the USA. This did not mean forgetting the old generation. He declared such an idea absurd. It seeks a new generation integrated and oriented towards the Albanian issue, and Vatra should give this orientation.
Edhe si sekretar i Federatës Vatra, Peter Prifti bëri punë të kualifikuar. Ai së bashku me Peter Vangel ishin organizatorë të seminarit të parë në SHBA për Studimet Shqiptare. Seminari vazhdoi për pesë mbrëmje radhazi 8-12 gusht 1960, dhe trajtoi tema mbi politikën, kulturën, historinë, muzikën dhe gjuhën shqipe.
Në kohën kur ishte editor i Diellit, Peter Prifti botoi në disa vazhdime dhe një dramë të tij me 3 akte “Për mbrojtjen e Atdheut”. Në fakt, siç shkruan vetë ai, është dramatizim i librit të Foqon Postolit, botuar më 1921. Drama nisi të botohej nga nëntori i vitit 1958 deri në muajt e parë të vitit 1959. E kishte shkruar dramën në Baltimore, Meriland më 1957; një vit më vonë në Philadelphia e kishte përkthyer në anglisht.
Audiencë me Kryepeshkopin
Ruhet në koleksionet e Diellit një intervistë që editori i Diellit në vitet ’58-59, Peter Prifti i pat marrë Nolit, që ato kohë jetonte vitet e fundit të pleqërisë në Kryekishën e Shën Gjergjit. Në fakt Peter Prifti e ka emërtuar atë jo intervistë, por audiencë me Hirësinë e Tij, me Kryepeshkopin Mitropolit F. S. Noli. Atij i kishte bërë përshtypje të thellë përgjigja që i kishte dhënë Imzot Noli, njërës prej pyetjeve, që ai i kishte drejtuar: Imzot, cila është vepra juaj më e çmuar për Kombin?
Ai i qe përgjigjur:-“ Futja e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve më 1920” sepse i dha fund copëzimit të trojeve shqiptare nga fqinjët!
Natyrisht që pranimi i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve është merita e padiskutushme e Fan Nolit, falë ortatorisë dhe diplomacisë së tij, si dhe ndikimit të madh që patën shoqëruesit e tij, por kryeveprat e Nolit janë të shumta, pat menduar atëherë gazetari që e intervistonte. Futja e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve kishte sponsorizimin e Federatës Panshqiptare “Vatra”.
Audienca me kryepeshkopin është botuar në gazetën Dielli në numrin e 10 dhejtorit 1958. Po hyjmë në detajet e kësaj audience për faktin se ajo jep saktësisht mprehtësinë e intervistusit dhe padyshim admirimin që kishte ai për ikonën Kombëtare Fan Noli.
Në tre paragrafet e para editori i Dielli, Peter Prifti përshkruan takimin në rezidencën e kryepeshkopit:”E takuam në rezidencën e tij në rrugën Blagden, një vend i mobiluar me modesti, ku ai ka punuar e ka jetuar për shumë vjet….Në studion e tij, syri sheh rafte të tëra me libra. Kur dikush e pyeti një herë se a ndjehej i vetmuar pa njeri pranë për të biseduar, Noli i tha:- Ata janë të gjithë miqtë e mi;unë mund të bisedoj me secilin prej tyre.”
Duke komunikuar me lexuesin e Diellit, editori Prifti shkruan:Ishim të interesuar të dinim pikëpamjet e tij për tri çështje të lidhura me njëra tjetrën: Nacionalizmi shqiptar, puna e tij krijuse dhe komuniteti shqiptar në Amerikë. Për çështjen e parë kryepeshkopi tha se kish filluar të interesohej për Nacionalizmin shqiptar në moshën dhjetë vjeç, kur lexoi përkthimin shqip të Dhjatës së Re nga Kostandin Kristoforidhi dhe pamflete të tjera propogandistike shqiptare. Kopje falas të këtyre materialeve ishin shpërndarë me shumicë në fshatin e tij të lindjes, Ibrik Tepe në Turqi. Fitoren më të madhe në betejën e tij për çështjen shqiptare Imzot Noli konsideron pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve. Trishtimi më i madh që ndjente ishte largimi nga Shqipëria në Dhjetor 1924.
Në vazhdën e punës për Shqipërinë ai hyri në lidhje me shumë udhëheqës shqiptarë, veçanërisht me Faik Konicën.
Opinionin e Tij për Konicën Noli e ka dhënë në parathënien e librit ”Shqipëria, Kopështi Shkëmbor në Evropën Juglindore”, ku shkruan:”Konica mund të konsiderohet si krijues i prozës moderne shqiptare.Me këshillën dhe drejtimin e tij unë përktheva disa vepra të Shekspirit, Ibsenit, Edgar Allen Poes dhe Don Kishotin e Servantesit. Vlerësimi i lartë del në kontekst, ku Imzot Noli e quan veten nxënës të Faikut.
Duke bërë fjalë për çështjen e dytë të audiencës; puna krijuse e Imzot Nolit, editori shkruan se ai ka punuar në shumë fusha; përfshirë historinë, fenë dhe muzikën.
Ishim kuriozë të dinim se cilat nga këto i interesonte më tepër sepse kishim dëgjuar mendime të kundërta. Fakt është se feja është lënda e tij më e preferuar.”Jam marrë,” tha Hirësia e Tij,”me histori, letërsi dhe muzikë me raste, por feja ka qenë puna e jetës sime, sepse e fillova karrierën time si njeri i Kishës më 1908 dhe jam akoma njeri i Kishës pas 50 vjetësh.”
Aktualisht njerëzit që çmon më shumë, Hirësia, janë krijusit e Kombit si George Washington dhe Skënderbeu dhe reformatorët e Kombit si Lincoln dhe Cromwell. Arsyeja, siç tha vetë, është se është përpjekur që të bëjë të njëjtën punë për Atdheun e tij.
Kryepeshkopi ka përkthyer në gjuhën shqipe shumë klasikë të letërsisë dhe vepra të rëndësishme fetare. Vetë Noli tha:”E konsideroj versionin ritmik të Hymneve Bizantine përfshirë në vëllimin Kremtore si më të vështirin dhe më tërheqsin e përkthimeve të mia.”
Ç’mendon ai për muzikën moderne, poezinë, oratorinë dhe diplomacinë?
Përgjigja është se i interesojnë të dyja format e këtyre arteve, si modernia ashtu edhe antikja, sepse sikurse Gëte ai është universal në shije.
Për çështjen e tretë, Komunitetin shqiptaro-amerikan sot, ai ka besim tek e ardhmja e komunitetit nëse do të ecim me kohën.Lidhur me punët e kishës ai ndjen nevojën e domosdoshme të amerikanizimit të Kishës Ortodokse. Alternativë për këtë , mendon ai, është vetëvrasja kishtare. Sipas mendimit të tij, sa më shpejt të bëhet kjo, aq më mirë është sepse ”politika e ngadaltë mund të çojë në humbjen e pariparushme të brezit të ri, i cili nuk i kupton shërbesat në gjuhën shqipe.Ai nuk e llogarit rrezikun e grekofilisë ndaj kishës. Për këtë pikë Kryepeshkopi thekson se “ne i kemi mundur ata për 50 vjetët e fundit dhe do t’i mundim edhe në të ardhmen.”
Editori shton:Ne pajtohemi me të!
Në vitin 1976 ai la Bostonin për t’u shpërngulur në San Diego në Californi, për të punuar në Universitetin e vendit si specialist i shqipes. Ishte koha, kur ai po punonte per nje projekt te hapjes te nje Katedre per Kulturen shqiptare ne Boston.
Në gjurmët e misterit të jetëgjatësisë të Vatrës dhe Diellit
Peter R. Prifti mbeti vatran deri në çastet e fundme të jetës. Në numrin e prillit 2010 ne botuam letrën e fundit që ai i dërgoi z. Agim Karagjozi. Një letër plot konsiderata e fjalë të ëmbla, por shkrimi i shkruar më me dashuri për Vatrën dhe Diellin mbetet ai me titull ”Misteri” i jetëgjatësisë së Vatrës dhe Diellit. Ky artikull u botua në gazetën Dielli në numrin e Janar-shtator 1994. Artikulli të intrigon që hyrje të tij: “Vatra e mbaroi qëkuri misionin e saj historik”…”Vatra dhe Dielli po i ngrysin ditët”… Sa herë vallë, na kanë dëgjuar veshët fjalë si këto? Fjalë të tilla për Vatrën dhe Diellin janë pëshpëritur poshtë e lartë me vite e me dekada. E megjithatë, Vatra dhe Dielli janë gjallë edhe sot e kësaj dite.I kanë përgënjeshtruar të gjitha predikimet e vdekjes së tyre. Si për inatë të pesimistëve, kanë refuzuar të tërhiqen dhe të zhduken nga skena e botës shqiptare.
…Stili i rrjedhshëm i artikullit të bëjnë për vete. Autori që e njeh mirë si Vatrën ashtu dhe Diellin, sjell argumentet e jetëgjatësisë: Arsyeja numër një është shërbimi madhështor që i bëri atdheut Vatra për 12 vjet, që nga 1912-1924. Me punën e shkelqyer Vatra rrëmbeu zemrat dhe mendjet e shqiptarëve dhe u fut thellë në shpirtin e tyre, madje kaq thellë sa nuk mund ta harronin as brezi i imigrantëve të parë, që e krijoi atë shoqatë, as brezat që e pasuan deri në ditët tona. Dielli u bë fanar i shkëlqyer që ndriçonte rrugën e shqiptarëve në atë periudhë të artë, dhe trumbetë e fuqishme që ndizte zemrat e tyre flakë me ndjenjat e atdhedashurisë…Jeta e Vatrës është paralele me jetën e Shqipërisë moderne. Të dyja kanë një moshë. Prandaj, kur kujton apo bisedon për Vatrën, shqiptari dashur pa dashur e lidh emrin e saj me kombin shqiptar, me vendin e origjinës së tij.Dhe sikundër ai dëshiron të rrojë Shqipëria, po ashtu dëshiron-ndofta pa e kuptuar edhe ai vetë-të rrojë dhe moshatarja e saj, Vatra. Sipas Peter Priftit, shqiptari e sheh Vatrën jo si një shoqatë e thjeshtë, por si një institut apo monument historik. Si e tillë, ajo qëndron mbi interesat lokale, të kufizuara dhe kalimtare të këtij ose atij grupi. Dielli për Peter Priftin është regjistri më i vjetër i jetës kolektive të shqiptarëve të Amerikës. Në faqet e tij është shkruar gati e gjithë historia e tyre, që kur zbarkuan imigrantët e parë e deri tek imigrantët e fundit.
Në mbyllje të artikullit-esse, Peter Prifti gjen dhe një arsye semantike-gjuhësore, që spjegon misterin e jetëgjatësisë të binomit Vatra-Dielli: Fjala Vatra tingëllon bukur në vesh, pasi na sjell para syve imazhe të këndshme e të dashura si oxhakun e shtëpisë, zjarrin e ngrohtë, rrethin familjar, zakonet e mikpritjes dhe bujarisë. Po ashtu fjala Diell na tërheq si një magnet sepse “diell” do të thotë dritë, energji e pasosur, jetë e gjallëri. Përfundimi?- Nuk ka mister në jetëgjatësinë e Vatrës dhe të Diellit, ata janë të lidhur ngushtë me jetën e shqiptarëve të Amerikës, ndaj kanë jetëgjatësi…
Disa nga Vepra të Peter R. Priftit:
*Socialist Albania since 1944(USA 1978)
*Confrontation in Kosova-The Albanian-Serb struggle, 1969-1999 (USA 1999)
Remote Albania-the politics of isolation (Tiranë, 1stedition 1999; 2nd edition 2000)
*Gjuha është organizëm i gjallë (Shtëpia botuse Lilo-Tiranë 1995)
*Land of Albanians- A crossroads of pain and pride (Tiranë 2002)
*Mozaik shqiptar (Publicistikë-Portrete-Studime-Recensione-Pjesë teatrale)-Botoi Buzuku në Prishtinë 2003.
Me bashkëautorë
*Standard Albanian me L. Newmark dhe F. Hubbard (USA 1982)
*Spoken Albanian me L. Newmark, I Haznedari dhe F. Hubbard Vol I-II-III, USA 1980)
*Readings in Albanian me L. Newmark dhe F. Hubbard(USA 1979)
Note: Although Peter R. Prifti had been so closely associated with Vatra, and had served as Editor of Diellit and Secretary of Vatra from 1958-60, his brother, the writer Naum Prifti, who also held the position of Secretary for almost a decade, entrusted his personal archive of 200 files and his personal library to the "Sons of Albania" association in Philadelphia.
This paper was presented at the Peter R. Prifti Memorial Academy, organized by Vatra and Dielli, September 2010. For the realization of this article, the collection of the newspaper "Dielli" and the book of the researcher Eleni Karamitri "Peter R. Prifti: in the world of Albanian-American scholars": study were used. Author, Eleni Karamitri. Publisher, Shkodra University Press, 1997
