Në një nismë të re ligjore, qeveria pranon dështimin e skemës së incenerimit, ku u hodhën dhjetëra milionë euro investime në dekadën e fundit, dhe i rikthehet riciklimit si hallkë e parë në hierarkinë e menaxhimit të mbetjeve, në një skemë menaxhimi që pritet të rëndojë në xhepat e qytetarëve me rritje kostosh dhe tarifash.
E premtuar nga Rama si një reformë e re në këtë sektor, qeveria ka depozituar në Kuvend projektligjin e ri për “Menaxhimin e Integruar të Mbetjeve”, ku parashikohen kompetencat e një agjencie të krijuar dy vjet më parë me vendim të Këshillit të Ministrave, Agjencia Kombëtare e Ekonomisë së Mbetjeve (AKEM), e cila do të funksionojë si shoqëri aksionare dhe do të jetë administratore fundore e menaxhimit të mbetjeve në gjithë vendin.
“Krijimi i AKEM erdhi në një kohë kur menaxhimi i mbetjeve është në një moment shumë të vështirë: kontratat koncesionare për inceneratorët në Tiranë, Elbasan e Fier kanë dështuar dhe këto impiante janë nën sekuestro nga autoritetet”, thuhet në Raportin e Vlerësimit të Ndikimit, një dokument i hartuar nga Ministria e Mjedisit që shoqëron projektligjin.
Kjo agjenci do të financohet nga buxheti i shtetit, nga tarifat që do të paguajnë bashkitë për depozitimin e mbetjeve dhe nga shitja e materialeve për riciklim.
Në frymën e ligjit dhe dokumenteve shoqëruese, relacioni dhe raporti i vlerësimit të ndikimit të hartuar nga Ministria e Mjedisit i mëshojnë parimit “ndotësi paguan”, i cili, si pasojë e zbatimit të këtij ligji, pritet të sjellë rritje të kostove dhe tarifave për qytetarët.
Në përputhje me këtë parim, nisma parashikon që “kostot e menaxhimit të mbetjeve, përfshirë infrastrukturën e nevojshme dhe funksionimin e saj, të përballohen nga prodhuesi fillestar i mbetjeve ose nga zotëruesit aktualë ose të mëparshëm të tyre”.
Konkretisht, parashikohet një rritje deri në 1% të të ardhurave mesatare familjare.
“Duke pasur parasysh që tarifat aktuale për shërbimet e menaxhimit të mbetjeve në Shqipëri janë dukshëm nën 1% të të ardhurave familjare, duhet të pritet një rritje e konsiderueshme në rast se do të arrihet mbulimi i plotë i kostos”, thuhet në dokumentin e ministrisë, ku merret si praktikë krahasuese ajo e vendeve të BE-së.
Ndërsa përllogaritja e kostove operative, me të cilat do të përballet qeverisja vendore – nga grumbullimi, pastrimi dhe transporti deri në stacionet e transferimit të mbetjeve, do të vendoset nga Këshilli i Ministrave, sipas nismës.
Për ekspertë të mjedisit dhe të pushtetit vendor, nisma përveçse do të sjellë rritje të kostove financiare për menaxhimin e mbetjeve, krijon edhe mbivendosje me kompetencat e pushtetit vendor dhe, ndryshe nga sa premtohet, nuk përshtat plotësisht direktivat e BE-së për mjedisin.
“Ky është një kthim në pikën zero, tek i njëjti zinxhir i menaxhimit të mbetjeve që u prish me pretendimin e një emergjence mjedisore dhe nxori incenerimin si hallkë të parë në vitet e fundit,” tha Olsi Nika, drejtues i Eco Albania.
Nika e sheh me skepticizëm rezultatin që do të sjellë zbatimi i këtij ligji në procesin e riciklimit, ndërsa rritjen e kostove dhe tarifave e lidh me funksionimin e AKEM-it.
“Do të ketë klientë bashkitë dhe detyrimisht do të sjellë rritje të tarifave,” thotë ai, duke shtuar se “nëse do të funksionojë, do të jetë pozitive, si organ i menaxhimit qendror të mbetjeve që shtrihet në territor”.
Që nisma e re mund të çojë në rritjen e tarifave për qytetarët e konstaton edhe Agron Haxhimali, drejtor i Institutit për Bashkitë Shqiptare, i cili thotë se rritja e tarifave është shumë e mundshme, por varet nga mbështetja financiare që qeveria do t’u japë bashkive dhe nga metodologjia që do të përcaktojë Këshilli i Ministrave për llogaritjen e kostove.
“Duke qenë se parimi ‘ndotësi paguan’ e ngarkon krijuesin e mbetjeve (pra qytetarin apo biznesin) me mbulimin e kostove të menaxhimit, bashkitë, për të përballuar shpenzimet për infrastrukturë dhe operim, do të detyrohen të rishikojnë tarifat,” i tha Haxhimali BIRN-it, ndërsa shtoi: “Megjithatë, neni 27, pika 5, lë hapësirë që qeveria të mbulojë një pjesë të investimeve, gjë që mund të zbusë presionin mbi tarifat nëse aplikohet realisht.”
Haxhimali sugjeron që aftësia e bashkive duhet të përqendrohet te zgjerimi i bazës së tarifimit, pasi sa më e gjerë të jetë kjo bazë, aq më e lehtë bëhet ruajtja e stabilitetit të nivelit të tarifave dhe shmangia e rritjeve të papërballueshme për qytetarët.
Edhe Polikron Horeshka, ekspert i menaxhimit të mbetjeve, thekson se “me ngritjen e infrastrukturës së re dhe ndryshimin e operatorit, procesi që nga grumbullimi, transportimi, ndarja në burim, riciklimi dhe asgjësimi do të ketë kosto shtesë për qytetarin”.
Por Horeshka këmbëngul se problemet më të mëdha të kësaj nisme janë kontradiktat ligjore dhe një kthim pas në zbatimin e direktivave të BE-së, pasi sipas tij ligji aktual në fuqi i ka transpozuar plotësisht këto direktiva, ndërsa nisma e re sjell zvogëlim të kërkesave të zbatimit dhe të implementimit.
Ai e quan “gabim të rëndë juridik” faktin që nuk është marrë parasysh se ky ligj i ri do të “rrëzojë” gjithë strukturën ligjore ekzistuese – ligje dhe VKM, dhe po ashtu e sheh ngritjen e AKEM-it dy vite para hartimit të projektligjit si pa bazë ligjore.
Një nga shqetësimet që ka ngjallur reforma e re në menaxhimin e mbetjeve është cënimi i autonomisë vendore në kompetencat e bashkive për këtë sektor.
Instituti për Bashkitë, i drejtuar nga Haxhimali, e kontestoi reformën e prezantuar nga kryeministri Edi Rama në fund të gushtit, si një tentativë për të centralizuar këtë proces duke përjashtuar bashkitë.
Duke iu referuar nismës ligjore, ai i tha BIRN-it se “bashkitë janë në hije përsa i përket planifikimit strategjik, vendimmarrjes me teknologjinë apo politikave tarifore”, duke shtuar se “bashkitë reduktohen në rol teknik, organizim, administrim dhe zbatim, dhe humbin rolin politik, strategjik dhe rregullator”.
Edhe sipas Olsi Nikës, sipas dispozitave të reja, bashkitë shihen vetëm si klientë të AKEM-it. “Është risk i qendërzimit, pasi i heq pushtetit vendor një pjesë të kompetencave dhe i shndërron në klientë,” tha ai.
Ndërsa Polikron Horeshka sheh dy aspekte të prekjes së rolit të bashkive në nismën e re, duke e krahasuar me ligjin në fuqi: heqjen e afateve detyruese për ndarjen në burim të mbetjeve, vendosjen e koshave sipas llojit të tyre dhe heqjen e rolit të kryetarit të qarkut në zbatimin e planeve rajonale të menaxhimit.
“Heqja e afateve të ndarjes në burim të mbetjeve dhe zvogëlimi i kompetencave dhe përgjegjësisë së kryetarëve të 61 bashkive sjell moskoordinim në ndëshkueshmërinë e dëmit mjedisor nga mbetjet tek qytetari,” përfundoi ai./ Reporter.al
