Editorial nga Monitor/ Bujqësia shqiptare, që ende përbën rreth 15 për qind të ekonomisë kombëtare, po kalon një periudhë të vështirë.
Për të tretin vit radhazi, ky sektor ndodhet në rënie, i ngarkuar nga problemet e vjetra – copëzimi i tokës, mungesa e mekanizimit, fragmentimi i tregut dhe politikat e paqëndrueshme të mbështetjes, të kombinuara me braktisjen e zonave rurale nga emigrimi.
Ndërsa prodhimi bujqësor ka rënë për më shumë se dy vjet rresht, Shqipëria rrezikon të humbasë jo vetëm konkurrueshmërinë në rajon, por edhe mundësitë për të përfituar nga mbështetja financiare që Bashkimi Europian po ofron për vendet kandidate.
Pas hetimeve të Zyrës Evropiane Kundër Mashtrimit (OLAF), Bashkimi Europian ka ngrirë përkohësisht 112 milionë euro nga programi IPARD, pas konstatimit të parregullsive dhe keqpërdorimeve në rreth 33 milionë euro fondesh të mëparshme.
Në intervistën e posaçme të dhënë për “Monitor”, përfaqësuesja e lartë e OLAF-it theksoi se procesi i bashkëpunimit me autoritetet shqiptare po vazhdon, por nënvizon se shqetësimet mbi mënyrën si janë përdorur fondet mbeten serioze dhe se zbatimi real i masave antikorrupsion është vendimtar për vendimet e ardhshme të Brukselit.
Në fakt, rreziku shkon shumë përtej humbjes së këtyre fondeve. Mënyra si Shqipëria e menaxhon programin IPARD do të ndikojë drejtpërdrejt në besueshmërinë e saj si vend kandidat për anëtarësim në Bashkimin Europian dhe në aftësinë për të përthithur financime më të mëdha në të ardhmen.
Sipas burimeve zyrtare nga BE, Shqipëria mund të përfitojë deri në 1 miliard euro fonde europiane deri në vitin 2027, përmes programeve që lidhen me reformën, energjinë, zhvillimin rural dhe digjitalizimin.
Por ky potencial mbetet i kushtëzuar nga aftësia për të garantuar transparencë, integritet dhe menaxhim të drejtë të fondeve publike.
Ndaj, bllokimi i IPARD-it nuk është një episod i izoluar – është një sinjal paralajmërues për mënyrën se si vendi do të trajtojë një volum shumë më të madh financimesh në vitet që vijnë.
Në një moment kur procesi i integrimit në Bashkimin Europian ka hyrë në një fazë të re, besueshmëria financiare e Shqipërisë bëhet po aq e rëndësishme sa përmbushja e kritereve politike dhe ligjore.
Bashkimi Europian po e lidh gjithnjë e më shumë mbështetjen financiare me performancën në luftën kundër korrupsionit dhe me standardet e menaxhimit të fondeve.
Çdo parregullsi, vonesë apo dështim në zbatimin e reformave financiare rrezikon të ndikojë drejtpërdrejt në ritmin e disbursimit të fondeve dhe në nivelin e besimit të Brukselit.
Ekspertët e BE-së kanë sugjeruar se në dekadën e ardhshme, përfitimi nga fondet e BE-së do të jetë një nga motorët kryesorë të rritjes për Shqipërinë, por vetëm nëse administrata publike fiton kapacitetin për t’i përdorur ato me efikasitet dhe ndershmëri.
Krijimi i strukturave si SASPAC (Shërbimi i Auditimit dhe Sistemit të Parandalimit të Abuzimeve me Fondet e BE-së në Shqipëri) dhe miratimi i Strategjisë Kombëtare kundër Mashtrimit janë hapa të rëndësishëm, por zbatimi real i këtyre politikave do të përcaktojë nëse vendi do të arrijë të kapë apo të humbasë momentin.
Ngjarja e IPARD duhet të shërbejë si një provë zgjuarsie institucionale. Nëse qeveria reagon me transparencë, ndëshkon abuzimet dhe krijon mekanizma efektivë kontrolli, Shqipëria mund të rikthejë besimin e partnerëve ndërkombëtarë dhe të rifitojë qasjen e plotë në fondet e BE-së.
Në të kundërt, çdo vonesë do të ketë efekt zinxhir në programet e tjera europiane dhe do ta izolojë vendin në një moment kur rajoni po ecën përpara.
Bllokimi i bujqësisë është një simptomë e qartë e një problemi më të gjerë: dobësisë në administrimin e fondeve publike.
Nëse Shqipëria synon të jetë pjesë e Bashkimit Europian jo vetëm politikisht, por edhe ekonomikisht, duhet të tregojë se mund të menaxhojë me përgjegjësi çdo euro të investuar nga taksapaguesit europianë.
Përvoja e vendeve të Europës Lindore tregon se përdorimi efikas i fondeve të BE-së ka qenë vendimtar për zhvillimin ekonomik dhe afrimin me standardet e Unionit.
P.sh., Rumania dhe Bullgaria, që u anëtarësuan në vitin 2007, kanë përfituar së bashku mbi 80 miliardë euro, ndërsa fondet e politikës bujqësore kanë ndihmuar në modernizimin e fermave dhe uljen e varfërisë rurale.
Kroacia, anëtare që nga viti 2013, ka marrë rreth 25 miliardë euro nga fondet e BE-së duke arritur të trefishojë investimet në sektorin bujqësor dhe turizmin rural, sipas të dhënave të Komisionit Europian dhe European Court of Auditors (ECA).
Ndaj, kjo është një provë që vendi nuk mund ta humbasë. Shqipëria duhet të kapë momentin, të forcojë institucionet e kontrollit, të luftojë korrupsionin dhe të tregojë se është gati të administrojë me integritet fondet që do të përcaktojnë rrugën e saj drejt Europës. Vetëm atëherë “bllokimi” i bujqësisë mund të kthehet në një pikë kthese për të gjithë ekonominë shqiptare.
