Ishte një pyetje e famshme e bërë nga udhëheqësi i Francës në kohën e luftës dhe ish-Presidenti Charles de Gaulle: “Si mund të qeverisë dikush një vend me 246 lloje djathi?” Më shumë se 60 vjet më vonë, përgjigjja duket se është askush. Me një qeveri tjetër në prag të rrënimit, Franca, me sa duket, është bërë e paqeverisshme. Të hënën, Francois Bayrou, më pak se një vit në detyrën e tij, duket se do të bëhet kryeministri i katërt që do të largohet në vetëm 20 muaj. Fati i tij tani mbështetet në një votëbesim në parlament që, nëse humbet, do të konsolidojë një rekord nën Republikën e Pestë dhe do ta lërë presidentin e vendit Emmanuel Macron më të dobët se kurrë. Bayrou e thirri votimin në një përpjekje për të çuar përpara një plan kursimi jopopullor prej 44 miliardë eurosh, që përfshin heqjen e dy festave zyrtare dhe ngrirjen e shpenzimeve. Ai thotë se është çështje “mbijetese kombëtare”, duke paralajmëruar se Franca duhet të kontrollojë borxhin e saj në rritje, pasi “për 20 vjet, çdo orë e çdo dite dhe çdo nate ka parë borxhin të rritet me 12 milionë euro shtesë”.
Këto mund të jenë fjalë alarmuese të hartuara për të nxitur klasat politike të përçara të vendit në veprime urgjente, edhe pse reforma e buxhetit ishte pikërisht ajo që i mori kokën paraardhësit të tij, Michel Barnier. Kryenegociatori i Bashkimit Evropian, i cili e mbajti bllokun të bashkuar pas votimit të torturuar të Britanisë për t’u larguar nga Bashkimi Evropian në vitin 2016, zgjati vetëm tre muaj si Kryeministër, duke dështuar të ngjitej në atë mal shumë më të pjerrët të bindjes së francezëve për të pranuar shkurtime të gjera të shpenzimeve.
Me Francën që po zhytet më thellë në paqëndrueshmëri politike, kostot e saj të huamarrjes po rriten. Rendimentet e obligacioneve dhjetëvjeçare janë rritur mbi ato të Spanjës, Portugalisë dhe Greqisë, vende që dikur ishin në zemër të krizës së borxhit të Eurozonës dhe tani po i afrohen atyre të Italisë. Një ekonomi nën presion në rritje është në kundërshtim me imazhin e një njeriu të fortë evropian që Macron ka kërkuar të projektojë. E megjithatë, paqëndrueshmëria aktuale mund të gjurmohet deri te vendimi dramatik i Macron për të thirrur zgjedhje të parakohshme vitin e kaluar. I acaruar nga rezultatet e jashtëzakonshme të Tubimit Kombëtar të ekstremit të djathtë në zgjedhjet evropiane të majit 2024, presidenti francez detyroi një votim parlamentar në të cilin partia e tij humbi vende ndaj të djathtës ekstreme dhe të majtës ekstreme, duke e lënë Francën me një Asamble të ndarë. Por nuk kishte pse të ndodhte kështu. Republika e Pestë, e themeluar nga Presidenti de Gaulle në vitin 1958, ishte hartuar për t’i dhënë fund paqëndrueshmërisë kronike që kishte pllakosur republikat e Treta dhe të Katërta të Francës në fillim të shekullit të 20-të. Kushtetuta e re i dha pushtete të gjera ekzekutivit dhe krijoi një sistem shumicë për të shmangur qeveritë jetëshkurtra. Si rezultat, për dekada, dy parti kryesore në të majtë dhe të djathtë alternuan në pushtet. Makron e shkatërroi atë rend në vitin 2017, duke u bërë presidenti i parë i zgjedhur pa mbështetjen e asnjërës prej partive kryesore politike të vendosura. I rizgjedhur në vitin 2022, ai shpejt humbi shumicën e tij parlamentare ndërsa votuesit u dyndën në ekstreme. Pasuan dy vjet sundimi të brishtë, me Macronin të detyruar vazhdimisht të përdorte Nenin 49.3 të kushtetutës, duke shtyrë legjislacionin pa votim, duke shkaktuar pakënaqësi në rritje të ligjvënësve të opozitës dhe pjesës më të madhe të publikut francez. Në zgjedhjet e parakohshme të vitit 2024, e majta fitoi shumicën e vendeve në raundin e dytë, por prapë nuk arriti shumicën pasi e djathta ekstreme dominoi të parin. Por shpresat e tyre për të formuar një qeveri minoritare u shembën kur Macron refuzoi të pranonte zgjedhjen e tyre për kryeministrin. Ndryshe nga Gjermania apo Italia, Franca nuk ka traditë të ndërtimit të koalicioneve, politika e saj është formësuar për më shumë se 60 vjet nga një sistem i dominuar nga presidenca.
Çfarë vjen më pas?
Nëse Bayrou bie, presioni ndaj Macron për të dhënë dorëheqjen do të intensifikohet, megjithëse ai është zotuar të vuajë deri në fund të mandatit të tij. Marine Le Pen, e djathta ekstreme, po kërkon që ai të shpërndajë parlamentin, por zgjedhjet e reja pothuajse me siguri do ta forconin partinë e saj dhe do ta copëtonin më tej parlamentin.
Një rrugë tjetër do të ishte që Macron të emëronte një qeveri të përkohshme, ndërsa shqyrtonte një pasardhës me Ministrin e Forcave të Armatosura Sébastien Lecornu dhe Ministrin e Drejtësisë Gérald Darmanin midis kandidatëve kryesorë për atë që ka të ngjarë të jetë një kupë e helmuar. Problemi është se pas tre kryeministrave të dështuar të qendrës, partitë e opozitës nuk janë në humor t’i japin një shans një tjetri. Si e djathta ekstreme ashtu edhe e majta ekstreme kanë sinjalizuar se do të kërkojnë menjëherë një votë mosbesimi. Një tjetër mundësi do të ishte të emërohej një kryeministër nga një familje tjetër politike, por një zgjedhje në të djathtë do të bllokohej nga e majta dhe anasjelltas.
Klima politike është e zymtë. Në rast të zgjedhjeve të tjera të parakohshme parlamentare, një sondazh i kohëve të fundit i Elabe sugjeron se Tubimi Kombëtar do të dilte në krye, me të majtën që do të vinte e dyta dhe qendrën një e tretë e largët.
